Tayanch tushunchalar: didaktika, ta’lim tizimi, ta’lim maqsadi, ta’lim vositalari, bilim ko’nikma, malaka Key words

III. TA’LIMNING TIZIMLILIK VA IZChILLIK TAMOYILI

Ijtimoiy taraqqiyotning boy tajribasi ta’limda tizimli va izchillik bo’lishi shart ekanini tasdiqladi. Bilimlarning ma’lum tizimiga solinishi va izchil bo’lishi ta’lim samaradorligini belgilovchi etakchi omillaridan biridir. Hozirgi zamon didaktikasida bu tamoyilga katta e’tibor berilmoqda. Chunki ta’limda izchillikka rioya qilib o’qitish butun o’rganilgan bilimlarni mustahkamlashga va ertaga o’rganayotgan bilimlarga zamin tayyorlashga yordam beradi. Ya’ni o’tilayotgan fan yoki bayon qilinayotgan yangi material o’quvchi-talabalarning oldingi o’zlashtirilgan ilmiy bilimlarga ko’nikma va malakalari bilan izchil va uzviy bog’lanish, shu bilan bir vaqtda o’qitilayotgan o’quv materiallarni o’zlashtirish orqali kelajakda yangi bilimlarni o’zlashtirishga, shuningdek, navbatdagi ta’lim bosqichiga zamin yaratilishi nazarda tutiladi. Ta’limning tizimli bo’lishi uning izchil bo’lishi bilan bog’liqdir. Izchillikka asoslangan ta’limning xarakterli belgisi shundaki, o’quvchi-talabalarning oldidan o’zlashtirilgan bilim va malakalari zamirida yangi bilim ko’nikma va malakalar xosil qilish, ularning o’zaro boshlanishlarini takomillashtirish va aksincha, yangi bilimlarni bayon qilish jarayonida oldindan o’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarini yana ham chuqurlashtirish, kengaytirish va mustaxkamlashni ta’minlashga qaratilgandir. Demak, tizimlilikda izchillik ta’limda uzluksizlikni vujudga keltirishda ahamiyatlidir. Bundan tashqari ma’lum tizimga solingan bilimlarni egallash o’rganish jarayonida qulaylik vujudga keltiriladi. Albatta tizimli va izchillikni soddadan murakkabga qarab yo’naltirilishi maqsadga muvofiq. Bilimlarning asta-sekin izchillik bilan murakkablashib borishi tafakkurni rivojlantiradi va natijada ta’limning rivojlantiruvchi xususiyati kelib chiqadi.

IV. TA’LIMNING KO’RSATMALILIK VA KO’RGAZMALILIK TAMOYILI

Ta’lim jarayonida mumkin qadar sezgi organlarini ko’proq jalb etish o’rganishni osonlashtiradi. Eshitish jarayonida abstrakt tafakkur ma’lum ish bajarsa, ko’rish orqali obrazli tafakkur ham ishga tushadi. Ko’rsatmalilik mavzuni o’rganishda engillik tug’dirishi bilan birga o’quvchi-talabada qiziqish ham uyg’otadi. O’rganilgan mavzuni o’ziga uzoq muddat esda saqlanishga va qayta esga tushirishga yordam beradi. O’quvchi-talabalarning sxema, jadval, diagramma kabi materiallarni ustida ish olib borishlari va materiallar xususiyatlarini taqqoslash, tahlil qilish, umumlashtirish, xulosa chiqarishlari mantiqiy fikrlash qobiliyatini o’stirishga yordam beradi. Albatta, ko’rsatmalik samarali natijalar berishi uchun uning boshqa tomonlarini ham e’tiborga olishi kerak. Birinchidan, ishlatiladigan ko’rgazmali qurollar o’quvchi-talabalarning yoshi va o’ziga xos xarakter xususiyatlari, umumiy tayyorgarlik-saviyasiga mos kelgan bo’lishi lozim. Ikkinchidan, foydalaniladigan ko’rsatmali qurollar o’tilayotgan dars mavzusining mazmunini ochib berishga yordam beradigan materiallar bo’lishini xisobga olmoq, uni to’g’ri tanlashga e’tibor bermoq lozim. Uchinchidan, dars jarayonida foydalanishi uchun belgilangan ko’rsatmali materiallardan unumli foydalanmoq uchun zarur bo’lgan ta’lim usullari to’g’ri tanlangan bo’lishi lozim.