Tayanch tushunchalar: didaktika, ta’lim tizimi, ta’lim maqsadi, ta’lim vositalari, bilim ko’nikma, malaka Key words

V. TA’LIMNING ONGLILIK, FAOLLIK VA MUSTAQILLIKKA ERIShISh TAMOYILI

O’quvchi-talabalarni yangi materiallarni idrok qilishda ta’riflar, teoremalar, adabiyotdan she’r yodlash va xokazolarning ifodalanishigina emas, balki ularning hayotiy hodisalar jarayonlar bilan bog’liq bo’lgan mavzuni ham tushunishlarini talab etadi. Aks holda bilimlarda yuzakichilik avj oladi, bunda materiallar quruq yodlab olingan bo’ladi. Bunday bilimlar tez unitiladi. Bundan tashqari bilimlarni ongli ravishda o’zlashtirish o’quvchi-talabalarda bu bilimlarga nisbatan ma’lum munosabat hosil qilishni emotsional kechinmalar uyg’otishni ham o’z ichiga oladi. Ma’lumki ta’lim ikki tomonlik xususiyatga ega. Ta’lim jarayonida pedagog yo’naltiruvchi bo’lib maydonga chiqadi va o’quvchi-talabalar o’rganishi jarayonini o’z boshlaridan kechiradilar. O’rganish jarayoni murakkab psixik jarayon bo’lib o’quvchi-talabalardan ma’lum faollikni talab etadi. Pedagogik qonunchilik ta’lim jarayoni sermazmun, qiziqarli va mahorat bilan tashkil etmasin, o’quvchi-talabalar tomonidan ma’lum faollik bildirilmasa o’quv jarayonida samaraga erishish mumkin emas. Demak o’quv jarayonida avval o’quvchi-talabalarda faollikni uyg’otish zarur. Bu faollik ta’lim jarayoniga ta’sir etadi, idrok qilish, tahlil qilish, analiz va sintez kabi psixik jarayonlarni ishga tushiradi. O’quvchi-talabalarda faollik holatini vujudga kelishida motivatsiyalar ahamiyatlidir. Mustaqillik tafakkur turli usullar bilan hosil qilinadi. Tafakkurni shakllantirish usullaridan biri mustaqil hal qilish, muomalali vazifalar qo’yishdir. Aytib o’tish joizki onglilik va faollikni, mustaqil tafakkurni vujudga kelishiga sabab bo’ladi. Bugungi kunda ta’lim oldiga qo’yilayotgan eng katta talablardan biri ham mustaqil fikrlash muomalalar echimini mustaqil topish kabi xususiyatlarni talabalarda rivojlantirishdir. Umuman onglilik, faollik va mustaqillik o’zaro bir-birini to’ldirib turuvchi psixik holatdir deyish mumkin. Bilimlarni ongli o’zlashtirish bir tomonidan o’quvchi-talabalarning mustaqil faol fikr qilishlarini nazarda tutsa, ikkinchi tomondan aynan shu jarayon davomida talabalarni mustaqillik va faollikni hamda mantiqiy fikr qilish faoliyatlarini tarbiyalab, takomillashtirib borishi nazarda tutadi. O’quvchi-talabalar faolligini rivojlantirish, ularning mustaqilligini oshirish, ularda onglilikni o’stirish o’qishda yuksak samaradorlilikka erishishga yordam beradi.