"tadbirkorlik va boshqaruv" fakulteti "raqamli iqtisodiyot" kafedrasi

Iqtisodiy faoliyat erkinligi.
Odamlarning o‗z ehtiyojlarini qondirish bilan bogliq 
bo'lgan faoliyati iqtisodiy faoliyat deb yuritiladi. Tovar va xizmatlarni yaratish, 
ayirboshlash va ulami iste‘mol etishga qaratilgan iqtisodiy faoliyat bozor iqtisodiyoti 
sharoitida erkin kechadi. Xususiy mulkchilik bu tizinuiing asosini tashkil etgani 
tufayli erkin xususiy tadbirkorlik butun jamiyat iqtisodiy faoliyatining asosini tashkil 
etadi.

---

17 
Xo'jalik yurituvchi har qanday subyekt (alohida shaxs, oila, odamlar guruhi, 
yuridik shaxslar va h.k.) iqtisodiy faoliyatning o‗ziga ma'qul va manzur bo'lgan 
hamda davlat qonunchiligi bilan taqiqlanmagan turini tanlaydi.
Inson 0‗zining jismoniy va aqliy layoqatini o‗zi istagan soha (tovarlar ishlab 
chiqarish, xizmat ko'rsatish, savdo-sotiq, tijorat, vositachilik va hokazojga 
yo'naltirishi, o'zining pul mablag'laridan o‗zi xohlagan maqsadlarda (biron-bir tovar 
ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish, bank depozitlariga qo'yish, aksiyalar sotib olish 
va hokazo) foydalanish huquqiga ega.
Biroq shuni ham aytib o‗tish kerakki, bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy 
faoliyat erkinligining mavjudligi „kim nimani xohlasa qilaveradi― degani emas. 
Bozor iqtisodiyotiga asoslangan har qanday davlat ham o'zining shart-sharoitlari va 
umumdavlat manfaatlaridan kelib chiqib, xo'jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy 
faoliyatiga muayyan cheklashlar kiritadi.
Xojalik yurituvchi subyektlarning teng huquqliligi.
Iqtisodiy erkinlik xo'jalik 
yurituvchi subyektlarning faqatgina iqtisodiy faoliyat erkinligida namoyon bo'lib 
qolmay, balki davlat tomonidan ular uchun yaratilgan shart-sharoitlarda ham o‗z 
ifodasini topadi. Soliqlar, jarimalar. turli xil imtiyozlar davlat tomonidan belgilanadi. 
Agar xo'jalik yurituvchi subyektlarning biridan (masalan, xususiy firmadan) yuqori 
foizlarda soliq undirilsa-yu, ikkinchisidan (masalan, davlat korxonasidan) kamroq 
foizlarda undirilsa, bu, albatta, adolatdan bo'lmaydi va ijtimoiy noroziliklarga sabab 
bo'ladi. Qaysidir mulkchilik shaklidagi subyektlaiga soliq yoki bojxona imtiyozlari 
berilsa-yu, kimlardir bundan mahmm etilsa, bunda ham xuddi shunday adolatsizlik 
ro'y beradi.
Demak, mulkchilik shaklidan qat‘iy nazar barcha xo'jalik yurituvchi
subyektlarning teng huquqliligi bozor iqtisodiyotining muhim tamoyili hisoblanadi.