"tadbirkorlik va boshqaruv" fakulteti "raqamli iqtisodiyot" kafedrasi

1)
G‟arbiy Evropa mamlakatlari va boshqa rivojlangan mamlakatlar yo‟li.
Bunda bozor iqtisodiyotiga evolyutsion o‘zgarishlar orqali o‘tib boriladi. XX asrning 
30- yillariga kelib, ayniqsa 50- yillardan bu jarayon yanada tezlashdi. Bu modelni 
iqtisodchilar klassik model deb atashadi. U bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan 
mamlakatlar uchun namuna bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Chunki, klassik modelda 
bozor iqtisodiyotining qonun-qoidalari, hayotiyligi sinab ko‘rilgan. Klassik 
modelning o‘zi ham 3 ga bo‘linadi. 
1
.Sotsial bozor iqtisodiyoti modeli
ko‘proq fuqarolar manfaatini himoya qilish, 
uzoq muddatli dasturlar ishlab chiqish, aholining haddan ziyod tabaqalanishiga yo‘l 

---

22 
qo‘ymaslik, davlat mulkining ulushining boshqa modellarga qaraganda ko‘pligi 
(25—30%) bilan ajralib turadi. Bu model Germaniya, Avstriya, Skandinaviya 
mamlakatlariga xos. 
2.Aralash yoki erkin bozor iqtisodiyoti modeli
da esa davlat tadbirkorlikni 
rivojlantirish uchun sharoit yaratishi, iqtisodiyotni tartiblashda ustun darajada taktik 
usullardan foydalanishi, iqtisodiyotda davlat mulkining hissasi (10% atrofida) 
kamligi, aholining tabaqalanishi, kuchli ish haqidagi farqning kattaligi bilan ajralib 
turadi. Bu modelni qo‘llagan eng tipik mamlakat sifatida AQShni ko‘rsatish mumkin. 
3.Korporativ iqtisodiyot modeli
davlatning yirik biznes manfaatini himoya 
qilish, asosiy ustuvor tarmoqlarni aniqlab, ularning rivojlanishiga yordam berish, 
davlat mulki hissasi kamligi, lekin ish haqidagi farq haddan tashqari katta emasligi 
bilan farqlanadi. Bu muhim muvaffaqiyat bilan Yaponiyada va uning izdoshlari 
bo‘lgan mamlakatlarda qo‘llangan. 
2)Mustamlakachilikdan ozod bo‟lib, mustaqil taraqqiyot yo‟liga o‟tib 
rivojlanayotgan Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlari yo‟li.
Bu yo‘l 
mustamlakachilikdan qolgan qoloq, an‘anaviy iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga 
o‘tish yo‘lidir. Bunda bozor iqtisodiyotiga xos belgilar turli xo‘jaliklar: azaliy natural 
xo‘jalik, rivojlanish darajasi, bozor munosabatlariga tortilishi jihatidan farq qilishiga 
qaramay, transformatsiya (aylana borishi) orqali yuz beradi.
 
Rivojlanayotgan 
mamlakatlarda 
bozor 
iqtisodiyotiga 
o‘tish:a)bozor 
infrastrukturasini yaratish; b) iqtisodiyotni barqarorlashtirish; v) sanoat tarmoqlarini 
(ayniqsa, qayta ishlovchi) vujudga keltirish orqali yuz beradi.Bu mamlakatlar uchun 
bozor iqtisodiyotiga kirib borish mustaqillik garovi hisoblanadi. Sababi bozor 
iqtisodiyotiga o‘tish ishlab chiqarishni jadal o‘sishiga olib keladi.