T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

M odul prinsipi (tamoyili) 
- m ashina yaratishda alohida ele­
m entlar yoki maxsus konstruksiyalashtiriigan yig‘ma birliklardan 
emas, 
balki 
unifikatsiyalashtirilgan 
(o‘xshashtirilgan) 
modul 
asosidagi usuldir,
Yangi m ashinalar -
o‘z ko'rsatkichlari bo'yicha jahonda ilg‘or 
yutuqlarga erishgan yuqori samarali, raqobatbardosh, o‘z ko'r- 
satkichlari bo‘yicha mos yoki ustun (yuqori) keladigan, yangi 
m e’yoriy-texnik hujjatlari tasdiqlangan mashinadir.
Yangi m ashinalarga yuqori 
samarali takom illashgan, 
o‘z 
ko‘rsatkichlari bo'yicha jahonning ilg‘or yutuqlariga mos keluvchi 
(javob beruvchi) m ashinalar kiradi.
Yangi qurilish m ashinalari 
- avval ishlab chiqarilmagan, 
mavjud m ashinaning param etrlari qatoridagi (ko‘rsatkichlari) yangi 
tip o'lcham li (tur oicham idagi) m ashinalar (tur o‘lchamlari davlat 
andozalari (GOSTlar) bilan yoki ular yo‘q bo‘lsa, tegishli talablar 
bilan belgilanadi); m ashinalar avvalgi ishlab chiqilganlariga nisbatan 
ishchi param etrlari, ishchi funksiyalarini bajarish usullari, yuritm a 
turlari kabi o‘zgartirishlar bilan keskin farq qiladi.
M ashinalarni ratsional (ma’qul, maqsadga muvofiq) ravishda
qo‘llash sohasi 
- qurilish texnikasidan yuqori samarada foydalanish 
tushunchasini ifodalaydi.
Asosiy qurilish mashinalari 
- mashinalar komplekti (to'pla- 
mi)dagi yetakchi mashinalar hisoblanadi. Bunday mashinalar bilan 
katta (ko'p) hajmdagi qurilish-montaj ishlari bajariladi. Asosiy 
mashinalarga bir cho'michli va ko‘p cho'michli ekskavatorlar, skreper­
lar, buldozerlar, katoklar, bir cho'michli yuklagichlar, avtog‘reyderlar, 
yuk ko'targichlar, o'zi yurar va minorali kranlar kiradi.
Qurilish m ashinalari parki 
- qurilish tashkilotidagi yillik 
dastur bo‘yicha qurilish-m ontaj ishlarini bajarish uchun zarur
139

---

b oigan m ashinalarning o‘rtacha yillik (quvvat, yuk ko‘taruvchanligi 
bo‘yicha) soni.
Parkning 
miqdor 
va 
sifat 
tarkibini 
aniqlovchi 
asosiy 
omillar: 
belgilangan dastur bo‘yicha qurilish-montaj ishlarini 
mavjud m ashinalar bilan bajarishdagi ishning hajmi, ishlarni 
mexanizatsivalash 
usullari, 
mashinadan 
foydalanishdagi 
ish 
unumi (ish hajmi), bino va inshootlarning konstruktiv - olcham
xarakteristkalari b o iib hisoblanandi.
Yuritma 
- dvigateldan 
iborat qurilm a boiib , m ashina va 
m exanizm larni yurgizish uchun m exanizm iar va boshqaruv tizim ini 
harakatga keltiradi.