Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
190 
ko’rilmasa, tabiatni muhofaza qilish bilan bog’liq yangi muammolarni keltirib 
chiqaradi hamda mavjud ijtimoiy muammolarni ko’paytiradi.
Mamlakatimiz aholisining, taxminan, uchdan ikki qismi qishloq joylarda 
yashaydi. Tug’ilish miqdorining yuqori o’limning nisbatan kamroq ekanligi 
aholining tez ko’payishini ta’minlaydi. 
Markaziy Osiyoning orografik tuzilishi va uning ijtimoiy ekologik 
vaziyatga ta’siri. 
Markaziy Osiyo cho’llar va qor hamda muzliklar bilan 
qoplangan tog’li mintaqadir. Suvga serob daryolar shu tog’lardan boshlanib, 
hayqirib pastga oqadi. Tekislikda joylashgan vohalar - qishloq aholisi va sanoat 
shaharlari joylashgan yerlar ulardan obi hayot oladi. Markaziy Osiyo tabiiy 
landshaftlari asosiy tiplari tog’lar, tog’ oldi tekisliklari, vohalar va cho’llardir. 
Orografik jihatdan Markaziy Osiyo ikki qismga bo’linadi: g’arbiy qismi 
tekisliklardan iborat, sharqiy qismi esa Tyanshan va Pomir tizmalari bilan band. 
G’arbiy qismdagi tekisliklarning anchagina maydoni okean sathidan pastdadir. 
Qoraqumdagi Oqchaqay chuqurligining eng quyi nuqtasi 81 m gacha boradi. 
Mang’ishloqdagi Qoragiyo chuqurligining quyi nuqtasi esa 132 m dan quyiroqdir. 
Markaziy Osiyo tog’lari Osiyo qit’asini uzunasiga kesib o’tgan. Yevrosiyo 
tog’
tizmalarining eng balandlariga mansub. Markaziy Osiyo chegarasida 
Tyanshan va Pomirning g’arbiy qismi va Kopetdog’ tizmalari joylashgan. 
Bu tog’larning tuzilishidagi o’ziga xoslik shundaki, bu yerda uzoq davr 
mobaynida jadal tektonik jarayonlar tufayli ko’tarilishiga nisbatan denudatsiya 
ustun kelishi oqibatida yuzaga kelgan tog’-u tekisliklari mavjud. Ushbu mintaqa 
tog’lari uchun uvoqtog’ jinslarining yuqoridan pastga tushib turishi 
xarakterlidir.Tog’ cho’qqilarida bunday ko’chish kuchli yomg’ir va ko’klamgi 
qorerishi paytida qum, tosh aralash suv oqimlari yordamida amalgaoshadi. Yon 
bag’irlarda toshu-xarsanglarning o’pirilib tushishi vazilzilalar tufayli bahaybat 
qoyalarningqulashi xarakterlidir. Yonbag’irlar bo’ylab qoldiq tog’ jinslarining 
qulashi ko’pincha halokatli tus oladi. Muzliklarda keyingi vaqt mobaynida yuz 
bergan bahaybat upirilishlarni Tyanshan va Pomir tog’larida uchratish mumkin. 

---