Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

 Darslik
 
 
3 
K I R I SH 
 
Insoniyat jamiyati taraqqiy etgani sayin uning tarkibi va xususiyatlari ham 
murakkablashib bormoqda. Shu jihatdan u ko’pchilik fanlarning o’rganish obyektiga 
aylandi. Xususan, sotsial va madaniy geografiya aholining turli xizmatlarga bo’lgan 
ehtiyojini tadqiq etgan holda, iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning eng asosiy 
bog’inlaridan biriga aylandi. Zero, hozirgi vaqtda shahar va qishloqlarda bozor, tijorat 
do’konlari, turli xil xizmat ko’rsatish shoxobchalarining soni ko’payib bormoqda. Ammo 
ularning barchasi ham samarali faoliyat ko’rsatmayapti. Buning sababi, ma’lum ma’noda, 
shu muassasalarning geogafik jihatdan noto’g’ri joylashtirilganidir. Shu nuqtai nazardan, 
iqtisodiyotning davrlar davomida bir xil rivojlanmaganligi, ayni vaqtda, uning makon 
doirasida ham turli darajada bo’lishi obyektiv qonuniyatdir. 
Ushbu darslikda sotsial sohalar, ya’ni aholi va aholiga xizmat ko’rsatish 
tarmoqlarini joylashtirish to’g’risida so’z yuritiladi. Bundan asosiy maqsad u yoki bu 
hodisaning tabiiy holda joylanishi emas, balki uni ongli ravishda joylashtirish, yana 
to’g’rirog’i, hududiy tashkil qilish masalalarini o’rganishdan iboratdir. 
Ijtimoiy — iqtisodiy hayotda ko’pgina voqelik va hodisalar muayyan maqsadni 
ko’zlab joylashtiriladi, hududiy tashkil etiladi. Sotsial tarmoqlarni rivojlanishi va hududiy 
tashkil qilishida tizim-tarkib qoidasiga muvofiq aloqadorlikni, tartibni va boshqaruvni 
nazarda tutadi. 
Shuning uchun sotsial sohalarni hududiy tashkil etishda barcha omil va sharoitlar 
e’tiborga olinadi. 
Aholiga xizmat ko’rsatish sohalarini joylanishi ko’proq ishlab chiqarish 
tarmoqlarining joylanishi, uning yashashi uchun lozim bo’lgan shart-sharoitlarning 
mavjudligi bilan belgilanadi. Biroq, shu bilan birga, uning o’z-o’zini tashkil qilish va 
boshqarish xususiyatlari ham bor. Aholi joylashuviga qarab esa aholiga xizmat ko’rsatish 
sohalari hududiy tashkil qilinadi. 
Mazkur darslikda 5140600-geografiya bakalavr yo’nalishi davlat ta’lim 
standartlari, malaka talablari, o’quv reja va fan dasturlaridan kelib chiqqan holda «Sotsial 
va madaniy geografiya» fani bo’yicha asosiy mavzularning qisqacha matni berilgan.
Darslik o’quv adabiyotlarini yaratishning yangi avlodlarini yaratish konsepsiyasi 
asosida tayyorlangan. Mavzularning mohiyati, mazmuni, hajmi izchillik bilan yoritilgan 
hamda ta’lim oluvchilarning imkoniyatlariga moslashtirilgan. Buni illustiratsiyalarga 
boyligi, karta-sxema va statistik ma’lumotlarni berilganligi bilan ham ifodalash mumkin. 
Shu bilan birga ta’kidlash joizki, ushbu fan bo’yicha o’zbek tilida o’quv darsligi 
va qo’llanmalar kamligi, buning oqibatida mazkur fanga oid manba yaratishda ba’zi 
qiyinchiliklar mavjudligi tufayli ushbu ishda ham ayrim kamchilik va nuqsonlar bo’lishi 
mumkin. Shu jihatdan, darslik yuzasidan bildirilgan fikr va mulohazalarni mualliflar 
kutib qoladi. 

---