Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
7 
Turli davrlarda bevosita aholi , ya’ni uning yashash, mehnat qilish, dam 
olish, sog’lig’ini saqlash va boshqa ijtimoiy, madaniy — ma’naviy hayot 
faoliyatlari bilan bog’liq masalalar xorijda va shuningdek, sobiq Sovet iqtisodiy 
geografiyasi doirasida ham o’rganib kelingan. Shuning uchun ham Y.G.Saushkin 
ijtimoiy geografiyani iqtisodiy geografiyadan ajratish, iqtisodiy va sotsial 
geografiyani rivojlanishiga zid ekanligini, real borliqni anglashga to’la javob 
bermasligini, ya’ni insonni ijtimoiy hayoti murakkabliklari bilan iqtisodiy 
geografiyadan «sug’urib» tashlab bo’lmasligini ham uqtiradi. 
Hozirgi kunda ijtimoiy geografiyaning tor va keng ma’nodagi talqini 
mavjud: Jumladan, professor A.S.Soliyevning ta’kidlashicha, tor ma’nodagi 
ijtimoiy geografiya (ya’ni, sotsial geografiya) — bu bevosita inson hayoti bilan 
borliq masalalarning hududiy jihatlarini, uning o’zi yashab turgan muhiti bilan 
munosabatini o’rganuvchi fandir. Keng ma’nodagi ijtimoiy geografiya esa o’z 
ichiga tor ma’nodagi sotsial geografiya va insonning ijtimoiy hayot tarzi, madaniy, 
ma’naviy, ruhiy rivojlanishi masalalarining hududiy qirralarini ham qamrab oladi. 
Ijtimoiy geografiyaning rivojlanishidagi ilk o’zgarishlar xorijda (Yevropa) 
ko’zga tashlanadi. Xususan, «sotsial geografiya» tushunchasi XIX asrning 
oxirlaridayoq fransuz maktabi vakili, iqtisodchi va sotsiolog Le —Ple tomonidan 
foydalanilganligi manbalardan ma’lum. Yana bir tadqiqotchi G.S.Dunbarning 
ta’kidlashicha, ushbu tushuncha ilk bor P.de Ruzening 1884 yilda chop etilgan 
sotsial geografiya bo’yicha izlanishlarida qo’llanilgan. 
Le —Ple ilmiy maktabining taniqli namoyondasi E.Demolen esa sotsial 
geografiyani «sotsiogeografiya» tarzida talqin qiladi va uning mohiyati mahalliy 
shart— sharoitlar (shu jumladan tabiiy sharoitlar)ni ijtimoiy rivojlanishga, 
«ijtimoiy guruh»larning vujudga kelishiga ta’siri sifatida tushuntiradi, 
Taxminan shu davrlarda, ya’ni 1895-yili sotsial geografiya tushunchasi 
E.Reklyu tomonidan uning salmoqli asari bo’lgan «Umumiy geografiya» da 
qo’llanildi. Bunda u sotsial geografiyani tabiiy shart—sharoitlarning kishilarni 
mehnat va turmush tarziga hududiy jihatdan o’zgaruvchan ta’sir etishi ma’nosida 

---