Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
198 
o’zlashtirildi. O’nlab sug’orish inshootlari qurildi. Natijada, suv sarfi ham bir necha o’n 
martaga ortdi. Orol sathi pasaya borib, Mo’ynoq va boshqa aholi punktlarida aholi 
sezilarli darajada kamaydi. So’nggi yillarda atrof muhitning kompleks omillari ta’sirida 
aholi salomatligi bilan bog’liq ba’zi salbiy holatlarning intensiv o’sishi kuzatiladi Bo’lar 
cho’llashuv jarayonining faollashuvi chuchuk suvlar tanqisligi tabiat ekotizimlarining 
nafaqat degradatsiyasi, balki aholining tabiiy o’sishiga ham ta’sir ko’rsatmoqda. Bu kabi 
holatni fojeali hududning Qozog’istonga tegishli qismida ham kuzatish mumkin. Biroq, 
O’zbekiston Markaziy Osiyoning boshqa davlatlariga nisbatan aholisi o’sishda davom 
etmoqda. 
Keyingi yillarda aholi soniga migratsiya jarayonlari ham salmoqli ta’sir 
ko’rsatmoqda. Qozog’iston aholisining 1994-yildan keyingi pasayishi, aynan, aholi 
migratsiyasi bilan bog’liq bo’ldi. O’zbekistonda hozircha tabiiy o’sishning Orol 
bo’yidan boshqa mintaqalarida yuqoriligi hisobiga saqlanib qolmoqda. 
1994-yillarda Orol ekologik inqirozi hududi (Qoraqalpog’iston Respublikasi, 
Qozog’iston, shundan Qizil O’rda va Aktyubinsk oblastlari)dan har yili 75 ming kishi 
ko’chib ketgan. Orolning qurishi natijasida Orol atrofida qish 1,5-2,5 gradusga sovidi, 
yoz kunlarining harorati esa 1,5-2,5 gradusga isidi. O’simliklarning vigitatsiya davri esa 
10-15 kunga qisqardi. Orol bo’yidagi o’nlab-yuzlab ko’llar va havzalar quridi. Ushbu 
ko’llar atrofida hayvonlar boqilardi, baliq urchitilardi, ondatra, nutriya, qutb tulkilari 
ko’paytirilardi. Amudaryo deltasida 800 ming gektar yer maydonidagi to’qayzorlar va 
qamishzorlarga putur yetdi, ular yo’q bo’lish arafasida. 200 turga yaqin o’simlik va 
hayvonlarning turlari yo’q bo’ldi. Tuproqning gumus qatlami 2-3 martaga kamayib 
ketdi. Orol dengizining qurishi bilan bir vaqtda, daryo suvining va u bilan bog’liq xolda 
yer osti suvlarining ham ifloslanishi ro’y bermoqda. Shu tariqa, O’zbekistondagi 
demografik jarayonlarning rivojlanishida ekologik shart-sharoitlar, ayniqsa, ekologik 
muammolar ichida suv ta’minoti muhim o’rin tutadi. Olimlarning hisob kitoblariga 
ko’ra, yer yuzasidagi mavjud chuchuk suvlar va foydalanish mumkin bo’lgan yer osti 
suvlari 60 milliarddan ortiq aholining ehtiyojini qondirish uchun yetadi (faqat ichish 

---