Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
194 
maydonlarini sun’iy ravishda sug’orishga majbur bo’lmoqda. Turkiyaning mazkur 
rejasi to’liq amalga oshsa, daryolarning quyi qismidagi Suriya va Iroq hududiga 
yetib boradigan suv miqdori kesikin kamayib ketadi. Shuningdek, yirik 
transchegaraviy daryolar Nil daryosi xavzasida Sudan va Misr o’rtasida, Iordan 
daryosi xavzasida Suriya va Isroil, Hind daryosi havzasida Hindiston va Pokiston 
o’rtasida, Amur daryosi xavzasida Xitoy va Rossiya o’rtasida ayrim konfliklarni 
kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda. 
Milliy xavfsizlikka qarshi yashirin tahdidlarlarni ko’rib chiqar ekanmiz, 
ekologik xavfsizlik va atrof muhitni muhofoza qilish muammosi alohida e’tiborga 
molik. Shu o’rinda F.Bekonning quyidagi fikrlarini keltirish lozim:
“Tabiatni 
boshqarish uchun unga bo’y sina bilish kerak
”, ya’ni tabiatga ko’rsatilgan xar 
qanday salbiy ta’sirga tabiat insoniyatga qaqshatgich zarba bermoqda.BMT ning 
bergan ma’lumotlariga ko’ra 1980-2005-yillar davomida yer sharida 7 mingadan 
ortiq tabiiy ofatlar bo’lib, buning natijasida dunyo iqtisodiyoti 1 trillion AQSh 
dollori miqdorida zarar ko’rdi. 6 mlndan ortiq insonning o’limiga sabab bo’ldi. 
Shuningdek, tabiiy ofatlardan tashqari turli texnogen talofatlar va avariyalar 
natijasida ham dunyo iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir ko’rsatilmoqda. Jumladan, XX 
asrda tabiy va texnogen ofatlarning sodir bo’lishining 42 foizi endogen 
jarayonlraga, 41 foizi suv toshqinlari va sellarga, 16 foizi to’fonlarga va 1 foizi 
boshqa ofatlar hissasiga to’g’ri keladi. Ilmiy texnik bilimlarni rivojlanishiga 
qaramay tabiatga ko’rsatilayotgan tabiiy va texnogen zararlar miqdori yiliga 6 
foizni tashkil etmoqda. Soha mutaxassislarining aniqlashicha 2011 yilning tabiiy 
ofalari sirasiga 9-14 yanvar kunlari Avstraliya, Braziliya, Kolumbiya, Filippin va
Shri-Lankada sodir bo’lgan suv toshqinlarining kelib chiqishi umumiy tabiiy 
qonuniyatga ega. Keyingi 4-5 kunda ushbu mamlakatlarda bir necha oyda yog’ishi 
kerak bo’lgan yog’ingarchilik sodir bo’lgan. Bunday tabiiy katoklizmalarning kelib 
chiqish sabablarini meteorolog olimlar 
La-Ninya
tabiiy jarayoni bilan 
bog’lamoqdalar, ya’ni Tinch okeani suvlari yuzasi haroratining o’rtacha 
ko’rsatkichlarining pasayishi bilan izohlamoqdalar. 

---