Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
197 
o’rmonlarning kesilishi bugunga qadar, ya’ni 200-250 yil davom etdi. Natijada, 
ajoyib tabiat me’yori hukm surgan bu hududda mutlaqo o’zgacha manzara kasb 
etgan sanoat mintaqasi paydo bo’ldi. 1908-yilda tabiiy resurslarni muhofaza 
qilishga bag’ishlab o’tkazilgan Konferensiyada T.Ruzvelt shunday degan: «Biz 
tabiiy resurslardan keng foydalanishimiz natijasida boyidik va o’zimizni 
yutuqlarimizdan minnatdor va mag’rur tutamiz. Biroq, o’rmonlarning yo’qolib 
ketishi, ko’mir, neft, va temir rudalari zahiralari tugaganidan keyin, qanday holatga 
tushishimiz to’g’risida o’ylashga hozir vaqt yetdi!». Albatta, T.Ruzvelt o’z 
e’tirofida bugungi kundagi iqlim o’zgarishlari oqibatida AQSh da bo’layotgan 
tabiiy ofatlarni nazarda tutmagan. Demak, demografik jarayonlarning tabiatga 
sezilarli ta’sir etishi to’g’risidagi tushunchalar XX asr boshlaridayoq jamoatchilik 
diqqatida bo’lgan. 
Shu bois, bugungi kundagi iqlim o’zgarishi oqibatida yuzaga kelayotgan 
tabiiy ofatlarning paydo bo’lishini 
«bumerang»
ga o’xshatish mumkin, ya’ni, 
tabiat o’z aks ta’sirini ko’rsatmoqda. Buni «
Orol muammosi
» misolida ham ko’rish 
mumkin. Oxirgi 40 yil davomida Orol dengizi sathi 20-21 metrgacha tushib ketdi 
va dengizning qurib qolgan maydoni esa, 5 mln gektardan ko’proqni tashkil etadi 
va uning deyarli yarmi O’zbekiston hududiga to’g’ri keladi. Orol tubidan ochilib 
qolgan va har yili 100 mln tonnadan ortiq tuz qishloq xo’jaligi yerlariga yoyilib, 
hududdagi har gektar yerga kelib tushadigan tuzlar miqdori 520-600 kgni tashkil 
etmoqda. Bu ko’rsatkich Mo’ynoq atroflarida esa 1000 kg/ga hisoblanadi va h.k. 
Tuz “migratsiya”sini kamaytirish uchun O’zbekiston hukumati tomonidan keyingi 
yillarda 400 ming gektar saksavulzorli ihotalar tashkil etildi. Bu esa ma’lum 
ma’noda ijtimoiy-ekologik xavfni biroz bo’lsa-da kamaytirmoqda. 
Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda Surxon-Sherobod vohasi, Qarshi 
dashtlari, Mirzacho’lni o’zlashtirish uchun minglab, oilalar o’zlashtirilishi lozim bo’lgan 
hududlarga ko’chirilgan. Masalan, 1949-yil 20-iyunda 6615 xo’jalik oilalari 
ko’chirilgan. Jumladan, Mirzacho’l tumaniga 3 337 ta oila, Sirdaryo tumaniga 3278 ta 
oila ko’chirilgan. Bu davrda yuzlab jamoa xo’jaliklari tashkil etilib, qo’riq yerlar 

---