Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

Fq

  =  

av,

 

( 8 3 )

127

---

katta  tezliklarda  esa  tezlikning  kvadratiga  proporsional

Fq =  (Зу2, 

(8 4 )

bu  yerda  a   va  p  lar  gaz  yoki  suyuqlikning  xossalariga,  shuning- 

dek,  harakatlanayotgan  jism ning  shakli  va  oMchamlariga  b o g iiq  

boMgan  koeffitsientlar.

Ishqalanish  ta b iatd a  va  texn ik ada  jud a  k atta  rol  o'ynaydi. 

Ishq alanish  in sh o o tla rn in g   m u stah k am lig in i  o sh irad i,  ishqa- 

lanish  boMmasa,  b in olarn in g   devorlarini  q u rish ,  tran sp o rty o r 

j

le n ta la rid a   gM shtlarni  ta sh ish ,  m ash in a  va  m e x an izm larn in g  

.

q ism larin i  b o ltla r,  m ix lar  b ilan   m a h k am la sh ,  y erda  piy od a 

y u rish ,  tra n s p o rtn i  h arak a tg a  k e ltirish   va  t o ‘x ta tish   h am d a 

buyum lam i  qoMda  tutish  kabi  ishlarni  am alga  oshirib  boMmasdi.

Z aru r  boMgan  hollarda  ishqalanishni  oshirish  ham ,  kam aytirish 

ham   m um kin.  M asalan,  yer  m uzlaganda  yoMlarga  qum   sepish, 

avtom obillarning  orqa  gMldiraklariga  zanjir  o ‘rash  bilan  ishqala­

nishni  oshirish  m um kin.

MaMumki,  ishqalanish  m ashina  va  m exanizm lar detallarining 

y e y ilis h ig a   s a b a b   b o M ad i,  s a r f la n g a n   is h n in g   b ir  q is m i 

ishqalanish  kuchini  yengishga  ketadi,  shu  sababli  ishqalanuvchi 

jism lar  isiydi.  Bunday  hollarda  ishqalanish  zararli  boMadi  va  uni 

b a rta ra f  qilishga  h arak a t  q ilin ad i.  Ish q alan ish n i  kam ay tirish  

u c h u n   i s h q a l a n u v c h i  s i r t l a r   m o y la n a d i  y o k i  s ir p a n i s h  

ishqalanishi  d um alash  ishqalanishi  bilan  alm ashtiriladi.