Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

62-  rasm.

Bu  hoi jism ning  dum alanishini  qiyinlashtiradi.

D u m alash   ishqalanishi  kuchi  Fdi  n o rm al  bosim   k uchiga 

to ‘g‘ri  proporsional,  dum alayotgan  jism ning  R  radiusiga  teskari 

proporsional  ekani  tajribalarda  aniqlangan,  y a’ni

(8 2 )

bu  yerda  |i —  dumalash  ishqalanishi koeffitsienti bo ‘lib,  u  bir-biriga 

tegib  turgan  sirtlar  m oddasining  xossalariga  b o g ‘liqdir.

U ning  oMchamligi  uzunlik  o'lcham ligi  bilan  bir  xil  ekanligi 

form uladan  k o ‘rinib  turibdi.

K o 'p g in a   ta jrib a la rn in g   k o ‘rs a tish ic h a ,  b ir  xil  sh a ro itd a  

d u m a lash   ish qalan ish   k u ch i  sirp a n ish   ish q alan ish   k u ch id an  

ancha  kichik b o ‘lar ekan.

Jism ning  suyuqlik  yoki  gazda, ju m lad an ,  havoda  harakatlani- 

shida  ham  jism ning  harakatiga  qarshilik  ko'rsatuvchi  kuch  paydo 

b o ‘ladi.  Bu  kuch  jismga  havo  zarralari  to m o n id an   ta ’sir  etadi,  u 

qarshilik  kuchi  deb  ataladi.  Q arshilik  kuchi  ishqalanish  kuchidan 

m uh im   xossasi —  tin ch lik d ag i  ish q alan ish   k u ch in in g   m avjud 

emasligi  bilan  farq  qiladi.  Bunga  suyuqlikda  suzayotgan  jism ni 

etarlicha  ju d a   kichik  kuch  bilan  o ‘z joyidan  siljitish  m um kinligi 

dalil  b o 'la  oladi.  G az  yoki  suyuqlik  tom onidan  harakatlanayotgan 

jism ga  t a ’sir  etu v ch i  q arsh ilik   kuchi  q a ttiq   sirtla r  o rasid ag i 

ishqalanish  kuchi  kabi  ham m a  vaqt jism ning  harakat  yo'nalishiga 

qaram a-q arsh i  yo'nalgan.

Qarshilik  kuchining  kattaligi jism ning  harakat  tezligiga  bog'liq. 

A niqlanishicha,  yetarlicha  kichik  tezliklarda  qarshilik  kuchi jism  

tezligiga  proporsional  bo'ladi: