Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

9 — M. 0 ‘lmasova 

129

---

4 3 -   § .  J ism larn in g  ilgarilan m a  h arak atiga  N y u to n  

q onunlarining  tatbiqi

Ilg arilanm a  h arak a t  d in a m ik asin in g   asosiy  ten g lam asid an  

foydalanib,  jism n in g   qiya  tekislik  b o ‘yicha  h a ra k a tin i  k o ‘rib 

chiqaylik.  F araz  qilaylik,  qiyalik  burchagi  a   ga  teng  bo'lgan  qiya 

tekislik bo'yicha  m  massali  taxtacha  harakatlanayotgan  bo'lsin.  Shu 

taxtacha  qanday  tezlanish  bilan  pastga  tushishini  aniqlaylik  (63- 

rasm ).

H arakatlanayotgan  taxtachaga  uchta  kuch  ta ’sir  etadi:  P = mg 

og'irlik  kuchi,  tayanch  (qiya  tekislik)ning  o 'zig a  perpendikulyar 

rav ish d a  y o 'n a lg a n   jV  —  rea k siy a  k u c h i,  h a ra k a tg a   q arsh i 

yo'nalgan  F,=kP0  —  ishqalanish  kuchi,  bunda 

—  taxtacha- 

ning  qiya  tekislikka  ko'rsatayotgan  bosim   kuchi  b o 'lib ,  u  kattalik 

jih atidan  yv  reaksiya  kuchiga  teng  va  q aram a-qarshi  yo'nalgan 

bo'ladi  (N y uto nnin g  uchinchi  qonuniga  asosan).

Shartga  k o 'ra  taxtachaning  a  tezlanishi  qiya  tekislikka  parallel 

yo'nalgandir.  N yutonning  ikkinchi  qonuniga  binoan:

n

ma = Y jF i  = P + M + F'. 

( a )

i=i

Endi  O X \ а  О К koordinata o'qlarini qiya tekislik bo'ylab va  unga 

perp en dik ulyar  ravishda  y o 'n a ltira m iz   (63-  rasm ga  q.)  va  (a) 

ten g lam an i  v ektorlarning  shu  o 'q lard ag i  proyeksiyalari  orqali

Dastlab  ham m a  vektorlarning 

O X   o 'q d a g i  p r o y e k s iy a la r in i 

topaylik.  Rasmdan:

(a)x = a ,( N ) x = 0,  (F,)x = -F l  va

(P)x  = Px  -  P sina.

U  h o ld a   O X   o 'q   u c h u n  

quyidagi  tenglam ani  yoza  olamiz:

ma = P s \ n a - F r  

( b ) 

S h u n in g d e k , 

r a s m d a n  

foydalanib  h am m a  vektorlarning

130

yozamiz.

63-  rasm.

---