Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

e) 

F = F \+ F 2

98-  rasm.

b a r in ,  F = F{ +F2  b o 'l i b ,   F  k u c h   F{  va  F2  ik k i  p a r a lle l

kuchlarning  teng  ta ’sir  etuvchisidir.

О 

nuqtan in g   chizg'ichdagi  vaziyatini  aniqlab,  so 'n g   0 0 ,   =   /, 

ham da  0 0 ,   =   l2  m asofalarni  o'lchab  olam iz.  Tajriba shuni  ko'rsa- 

tadiki,  F{  va 

f

2 kuchlarning  kattaligi  bilan  /,  va  l2  m asofalar  o ra­

sidagi  m unosabat  quyidagicha  ekan:  kuchlarning  nisbati  masofa- 

lam ing  nisbatiga  teskari  proporsional  ekan,  y a’ni

S hunday  qilib,  quyidagi  xulosaga  kelish  m um kin:

1)  bir  tomonga  yo'nalgan  ikki  parallel  kuchlarning  teng  t a ’sir 

etuvchisi  shu  kuchlarning yig'indisiga  teng,  ularga parallel  va  ular 

bilan  bir  tomonga  yo ‘nalgan  bo ‘ladi;

2)  ik k i parallel  kuch  teng  ta ’sir  etuvchisining  qo ‘yilgan  nuqtasi 

shu  ik k i  kuchning  qo'yilgan  nuqtalari  orasidagi  m asofani  shu 

kuchlarga  teskari  proporsional  qismlarga  bo'ladi.

Endi jism ga  kattalik jihatdan  teng  bo'lm agan  va  qaram a-qarshi 

tom onga (an tiparallel)  yo'nalgan  ikki  F{  va  F2  kuchlar  ta ’sir 

206

(138)

---

etayotgan  bo'lsin.  U larning  teng 

ta ’sir  etuvchisini  va  uning  q o ‘- 

yilish   n u q ta s in in g   v a z iy a tin i 

a n i q l a y l i k .  A n iq lik   u c h u n  

F{  >  F2 

deb  olaylik  (99-rasm ).

/j  k u ch ning   q o ‘yilish  nuqtasi 

A,  F2  kuchning  qo'yilish  n u q ­

tasi  В  b o 'ls in .  fj  k u chn i  bir 

tom onga  yo'nalgan  ikki  parallel 

F  va  F3  kuchga  (tashkil  etuvchilarga)  ajrataylik.  Bunda  tashkil 

etuvchilardan  biri 

kuch  В  nuqtaga  \

f

2  kuchning  qo'yilish 

nuqtasiga)  qo'yilgan,  kattaligi  jih a td an   F2  kuchga  teng  va  unga 

q a ra m a -q a rsh i  y o 'n a lg a n .  Ikkinchisi  f e s a   kattaligi  jih a td a n  

F{  -  F}  = Z7,  -  F2  ga  teng  bo 'lib,  qo'yilish  nuqtasi  О  ning  vaziyati

F2 

F\—F2 

. .  

Fj 

F

(Й = -Ж   уо1и 

Ш =ТВ

 

(139)

sh artdan  aniqlanadi.

S hunday  qilib,  fj  va  F2  kuchlarni  F ,  F2  va  F3  kuchlar

bilan  alm ashtirdik.  Lekin  F2  va  / 3  kuchlar  bir-birini  m uvoza-

natlaydi,  dem ak,  F{  va  F2  kuchlar  F  kuch  bilan  alm ashtirildi.

B inobarin, 

f

  kuch  F{  va 

f

2  kuchlarning  teng  ta ’sir  etuvchisi 

bo'ladi.

1.  Bir-biriga  teng  bo'lm agan  va  q a ra m a -q a rsh i  tom onga 

yo'nalgan  ik ki  parallel  kuchlarning  teng  t a ’sir  etuvchisi  kattalik 

ji h a td a n   bu  k u c h la r n in g   a y irm a sig a   teng,  k a t t a   k u c h d a n  

tashqariga  qo ‘yilgan  va  и  bilan  bir  tomonga  yo ‘nalgan.

2.  Teng  t a ’s ir   etu vch in in g   q o 'yilish   n u q ta si  q o ‘s h ilu v c h i 

ku chlarn ing   qo'yilish  nuqtalarini  birlashtiruvchi  to 'g 'ri  chiziq 

ustida  yotadi.

3.  Teng  t a ’sir  etuvchining  qo'yilish  nuqtasi  bilan  qo'shiluvchi 

k u c h la rn in g   q o 'yilish   n u q tala rig a ch a  bo'lgan  m a so fa la rn in g  

nisbati  kuchlarning  nisbatiga  teskari  proporsional  bo 'ladi.