Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti



Download 13,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet152/365
Sana30.12.2021
Hajmi13,37 Mb.
#98245
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   365
Bog'liq
[O`lmasova M 1-qism]

>/(1000m 2) - ( 4   m)2

= 0,9999=1.



1000  m

Shunday qilib.



196


A = (kP co sa  +  P sin a)  j,  = P (£ c o sa + sina) •*,. 

Elektropoyezdning quwati  quyidagiga teng boMadi:



 = — = />(/:co sa + s in a )—.



t

Hisoblash:  A = 49• 105 N(0,002  1 + 0,004)  3  103m = 8,82• 107J = 

=8,82-  IO

  _   8,82  10  J  _  

, 05 w  = 294kW 

300 s

4 -  masala. 

Tosh  yuqoriga  vertikal  ravishda  10—  tezlik  bilan  otildi.



s

Qanday  balandlikda  toshning  kinetik  energiyasi  uning  potensial  ener­

giyasiga teng bo'ladi?

Berilgan:  u0 = 1 0 ir;  Ek = E P.

Topish  kerak: h — ?

Yechilishi.  Ma’lumki,  yuqoriga  tik otilgan jism  tekis sekinlanuvchan 

harakat qiladi.  Shuning  uchun

g

bo'ladi,  bunda 



и

 

jismning 



h

 

balandlikdagi  tezligi  bo'lib,  uning  katta- 



ligini  masalaning  shartidan  foydalanib  topish  mumkin.  Jismning 

massasini  m bilan  belgilab,  masalaning shartiga  muvofiq,



mv

.

—  = mgh



deb yoza olamiz.  Bundan  v2 ni topamiz:  v2  =  2gh.

Demak,


g 

g 

2

bo'ladi.  Bundan  qidirilayotgan  balandlik  uchun  h = ^~  jfodani  hosil 



qilamiz. 

8

100


Hisoblash:  h = ----- 5—  = 2,55m.

4  9,8 —

s

197




5-  masala.  Og'irligi  19,6  N  bo'lgan  yukni  1  m  balandlikka  o'zgarmas 

kuch  bilan vertikal  ko'tarishda  39,2 J  ish bajarilgan.  Yuk qanday tezlanish 

bilan  ko'tarilgan?

Berilgan:  P =  19,6 N;  h=  1  m; A  =  39,2 J.

Topish  kerak: a — ?

Yechilishi.  A  ish  og'irlik  kuchiga qarshi bajarilgan  P  h ish bilan jismga 

a tezlanish  beruvchi  kuchning  h yo'lda bajargan  mah  ishning yig'indisiga 

teng  boMadi.  Ph  ish  jismning  potensial  energiyasini  oshirish  uchun 

sarflanadi.

Shunday  qilib,



P  .

A =   Ph + mah =  Ph +  ^ a"- 

Bundan jismning  tezlanishi



A - P h

a = -------- g

Ph

ga teng bo'ladi.



Hisoblash:  a =  39’2J ~ 19’6N  lm  9,8Щ- = 9,8^ .

19,6N  lm 

s

2

 



s

2

6



-  masala. 

Prujinani  4  mm  cho'zish  uchun 0,02 J  ish bajarish  kerak. 

Shu  prujinani 4  sm  cho‘zish  uchun  qancha ish bajarish  kerak?

Berilgan: Дх,  = 4 mm = 4 •  10-3 m;  A{  = 0,02 J; Ax,  = 4 sm = 4 ■

  10“2 m. 



Topish kerak: A2 — ?

Yechilishi.  Prujinani  Ax, ga cho'zish  uchun  elastiklik  kuchiga qarshi

A-> = ■

к Ax j

2

ish bajariladi,  bu yerda  к — prujinaning  bikrligi  bo'lib,  uni  prujinani  Ax, 

ga cho'zishda bajarilgan  ish

л - * * .

formulasidan foydalanib topamiz:



k  =

U  vaqtda izlanayotgan ish

ax

?

198




Hisoblash:  A2  = 0,02 J  l6 ' 10~*m*  = 2 J.

16  KT6m2

7 -

masala. 

Agar  nasos  motorining  quwati  14,7  kW,  qurilmaning 

FIK  80%  bo'lsa,  7  soat  davomida  chuqurligi  500  m  bo'lgan  quduqdan 

qancha  neftni  chiqarish  mumkin?



Berilgan:  N =   14,7  kW =  14700 W.

г) = 80% = 0,8; / = 7  soat -  25200  s; h = 500  m.



Topish kerak: m — ?

Yechilishi.  Neftni  quduqdan  chiqarishda  bajarilgan  foydali  ish 

Ar=  mgh  ga,  nasos  motorining  t  vaqt  ichida  bajargan  umumiy  ishi 

Aum =  N ' t  ga teng bo'ladi.  Binobarin,  qurilmaning  FIK:

Af  = mgh 

AUm 

N - l '

Bundan  quduqdan  chiqarilgan  neftning  massasi

П Nt

m ~ • 

gh

ga teng bo'ladi.



и  

и  

и

 

0,8  14700 W  25200s 



,   _ .

Hisoblash:  m = —---------------------- = 6 ,0 4 1 0   kg.

9,8  ™  500 m

s

8-  masala. 

Massasi  3  kg  bo'lgan  shar 4 —  tezlik bilan  harakatlanib,



s

huddi  shunday  massadagi  qo'zg'almas shar bilan  to'qnashadi.  Urilishni 

markaziy  va  noelastik  deb  hisoblab,  sistema  kinetik  energiyasining 

urilishdan  keyingi  o'zgarishini  toping.



Berilgan: 

= щ   = 3  kg;  u,  = 4 —; u,  = 0.

s

Topish  kerak: AEk — ?



Yechilishi.  Sharlar bir-biriga urilmasdan  oldin sistemaning to'la kinetik 

energiyasi  —|1>I  ga teng bo'ladi.  Urilishdan  so'ng sharlar birgalikda  biror




и  tezlik  bilan  harakatlanadilar,  binobarin,  sistemaning  to'la  kinetik

energiyasi  (”’i  +™i)u  .  ga  teng BoMadi.  Shuning  uchun  urilishdan  so'ng 

sistema  kinetik energiyasining o'zgarishi quyidagicha bo'ladi:

m,v} 

m,  + m~, 

.

Sharlar  birgalikda  harakatining  и  tezligini  impulsning  saqlanish 

qonunidan foydalanib topish  mumkin.  Bu qonunga  muvofiq

bo'ladi,  bundan

Demak,

=(»i|  + m2)u



/П|0,

м = — LJ— 



rti\  + m2

А Еь  =

m|W|2 


mx+m2 (   «i0|  У





^/и, 

+ m2

  J

Soddalashtirishdan  so'ng

2(/n,  + m2) 

ifodani  hosil qilamiz.

3 k g  

3 k g  


1

6

~



Hisoblash:  д£.  = ---------------- = 12 J.

2(3 + 3)kg



9- 

masala. 

Qiyalik burchagi  30° bo'lgan qiya tekislikda  massasi 400 kg 

bo'lgan  yukni  0,3  ishqalanish  koeffitsientida  2  m  balandlikka  chiqarish 

uchun qancha  ish  bajarish  lozim?  Qiya tekislikning  FIK qancha?



Berilgan:  a=30°, m=400  kg, =2  m, £=0,3.

Topish kerak: A — ?  r| — ?

Yechilishi.  Yukni  qiya tekislik bo'yicha  ko'tarishda og'irlik  kuchining 

qiya tekislikka parallel bo'lgan  Px tashkil etuvchisi va  Ft  ishqalanish  kuchini 

yengishda bajarilgan umumiy ish

Am, 

= ( F , + P l )  s

ga teng  bo'ladi,  bu  yerda s — qiya tekislikning  uzunligi  (95-  rasmga q.);

rasmdan

200



P. = Р

sina; 


Р^-Рс

o s a   va  s =

------

sin a


ekani  ko'rinib turibdi.  Binobarin,

Fj  = 


£/>2

  = 


kPcosa

va bajarilgan  umumiy ish

=(A:/>c o sa +   P s i n a ) - —  

um 


sina

ga teng bo'ladi.  Soddalashtirishdan so'ng

Али  =/w g/j(£ctga+ l)

ifodaga ega bo'lamiz.

Qiya tekislikning  FIK quyidagiga teng bo'ladi:

П

A  



[00% — 

т £моо% 


l00%

/4um 


mgh(k ctga + 1) 

к  ctga + I

Hisoblash:

Лит  = 400kg  9,8-y- 2m(0,3  ctg30° +1) -  11,9  103 J.

I00% 

tea,

n = ----------- -—  = 65%.



0,3  ctg30  + 1

Mustaqil yechish  uchun  masalalar

61.  20 sm yo'lda qanday  kuch  100 J  ish  bajarishi  mumkin?

62.  Bola chanani  100  N  kuch  bilan  tortib  bormoqda.  Bunda  arqon 

gorizontal  yo'nalish  bilan  30°  burchak  hosil  qiladi.  Bola  chanani  50  m 

masofaga siljitishda qancha ish bajaradi?

63.  O'q miltiqdan  1000 -j-  boshlang'ich  tezlikda otilib chiqdi va yeiga

50  — tezlik  bilan  tushdi.  Agar  o'qning  massasi  10  g  bo'lsa,  o'qning 

s

uchish  paytida havo qarshiligini yengish  uchun qancha  ish sarflangan?



64.  Kran  20  kN  yukni  ko'tarmoqda.  Kranning  ko'tarish  tezligi

30-2L  bo'lganda  5  sekundda bajarilgan  ishni toping, 

min 

_

65.  20  kg  massali  jism  6  sekund  davomida  erkin  tushadi.  Og'irlik



kuchining bajargan  ishini  toping.

201



66.  YoMning uzunligi  3  km bo‘lgan gorizontal qismida avtomobilning

tezligi  36-—   dan  7 2 - ^ -   gacha  ortdi.  Avtomobilning  massasi  3  t. 

soat 

soat


Ishqalanish  koeffitsienti  0,01.  Avtomobil  dvigatelining bajargan  ishini  va 

o'rtacha quvvatini aniqlang.

67.  Lokomotivning  tortish  kuchi  250  kN  ga,  quwati  3  ■

  103  kW  ga 

teng.  Agar  poyezd  tekis  harakatlanayotgan  bo'lsa,  10,8  km  masofani 

qancha vaqtda o'tadi?

68.  Agar  prujinaga  ta ’sir  qiluvchi  kuchning  deform atsiyaga 

proporsionalligi  va  uni  1  sm  siqish  uchun  29,4  N  kuch  kerakligi  ma’lum 

bo'lsa,  bu  prujinani  20 sm  siqishda qancha  ish bajariladi?

69.  Jism  gorizont  bilan  45°  burchak  tashkil  qilgan  qiya  tekislikdan

sirpanib tushmoqda. Jism  36,4 sm  masofani o'tganda 2 —  tezlikka erishadi. 

Jismning tekislikka ishqalanish  koeffitsienti  topilsin.

km

70.  Elektropoyezd  5 4 ^ ^   tezlik  bilan  harakatlanayotganda  uning



motorlari  900 kW quwatga erishadi.  Motor va  uzatuvchi  mexanizmlaming 

foydali  ish  koeffitsienti  80%.  Motorning tortish  kuchini  aniqlang.

71.  Foydali  ish  koeffitsienti  75%  bo'lgan  ko'tarish  krani  2,75 •  104  N 

yukni  ko'taradi.  Kran  dvigatelining  quwati  1,25  kW  bo'lsa,  yuk  25 

sekundda qanday balandlikka ko'tariladi?

72. Agar motorning quwati 2,94 kW, qurilmaning FIK 70% bo'lsa, 20 m 

chuqurlikdagi quduqdan 2 soat davomida qancha suv chiqarish  mumkin?

73.  3 


tezlik bilan  harakatlanayotgan  2 kg  massali jism  1 -j-  tezlik

bilan  harakatlanayotgan  3  kg  massali jismni  quvib yetib,  unga  markaziy 

uriladi.  Urilish elastik va  noelastik bo'Iganda jismlarning to'qnashishdan 

keyingi  tezliklari  topilsin.

74.  Massasi  5  kg bo'lgan jism  2,5  kg og'irlikdagi qo'zg'almas jism bilan 

to'qnashgandan  keyin,  bu  ikki jism  sistemasining kinetik energiyasi  5 J ga 

teng  bo'lib  qolgan.  Urilishni  markaziy  va  elastikmas  hisoblab,  birinchi 

jismning urilishdan  oldingi  kinetik  energiyasi topilsin.



IV  bob. 

S T A T IK A   E L E M E N T L A R I

31- 


Download 13,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   365




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish