6 4 - § . K uchlarni ikk ita tarkibiy q ism larga ajratish
1. K uch la rni b u rch a k o stid a y o 'n a ltirilg a n i k k i ta rkib iy
qismlarga ajratish.
Jism lar ixtiyoriy yo 'n alish da ta ’sir etayotgan kuchlar ta ’sirida
harakatlanishi m um kin. Lekin b a ’zan berilgan ayni shu m asalani
hal etish u c h u n k u c h n in g tay in li b ir y o 'n a lish d a g i t a ’sirini
bilish kerak bo'ladi. M asalan, aravachaga gorizont bilan b iror a
burchak hosil qilgan holda F kuch ta ’sir etayotgan bo'lsin (100-
a rasm ). A ravacha unga qo'yilgan kuch yo'nalishida em as, balki
gorizontal y o'nalishda harakat qiladi. A ravachani qanday kuch
harakatga keltiradi? Bu kuchni aniqlash uch u n F kuchni o 'z a ro
burchak hosil qilgan ikki kuch bilan alm ashtirish kerak.
Bir kuchni xu dd i shu kuchday t a ’sir к о ‘rsatuvchi va o'zaro
burchak hosil qilgan ik k i kuch bilan almashtirish kuchni tarkibiy
qismga (tashkil etuvchilarga) ajratish deyiladi.
V ektorni tashkil etuvchilarga ajratish qoidasidan foydalanib
(7- § ga q .),
f
k u ch n i g o rizo n tal y o 'n alg a n /, va vertikal
y o 'n a lg a n F2 k uch larg a a jratam iz (100- b rasm ). Fx va F2
kuchlar F kuchning tarkibiy qism i hisoblanadi. U lardan faqat
F{ kuch aravachani harakatga keltiradi.
2. Kuchni ik ki parallel tashkil etuvchilarga ajratish.
K o 'p in ch a kuchni ikki parallel tashkil etuvchilarga ajratish
b ila n b o g 'liq b o 'lg a n m a sa la la rn i y e ch ish g a t o 'g 'r i k elad i.
M asalan, k o 'p rik u stid a turgan m a sh in an in g k o 'p rik n in g o 'z
og'irligini e ’tiborga olm agan holda u ning A va В tayanchlariga
ko'rsatayotgan kuchini aniqlash kerak b o 'lsin ( 1 0 1 - a rasm ). О
n u q ta m a sh in a n in g o g 'irlik m a rk a z i, P o g 'irlik k u c h in in g
qo'yilish nuqtasi. P kuchni A va В nuqtalarga qo'yilgan ikki
101- rasm.
parallel kuchlar
va F2 ga ajratish kerak (101- b rasm ). Parallel
kuchlarning teng ta ’sir etuvchisini topishdan kelib chiqadigan
xulosaga asoslanib (63- § ga q.) va P = F, + F2, О A = /,, OB = l2
larni belgilab, quyidagi m unosabatni yozainiz:
f l - f l
yoki
fl - h
va
Pzh.= h
f 2 ~ /| yokI
P-F,
/,
f 2
a -
Keyingi ikki ifodalarni F, va
F2 kuchlarga nisbatan yechsak, u
holda:
F , = - A va
F ^ - j f -
(140)
f +i
f + l
m unosabatlarni hosil qilam iz. Bu m unosabatiardan foydalanib
k o 'p rik n in g A va В tayanchlariga qanday kuch t a ’sir etishini
aniqlash m um kin. Agar P, /, va /, larning qiym atlari m a ’lum
boMsa, shu yo‘l bilan h ar qanday kuchni ikki parallel tarkibiy
qism larga ajratish m um kin.
Kuchlarni tarkibiy qismga ajratish katta amaliy ahamiyatga ega.
M asalan, og‘ir yuklarni ko'tarishda ishlatiladigan minorali kranning
loyihasini tuzishda, ponani ishlatishda, jismlarning qiya tekislikda
muvozanatda turishini ta’minlashda va h.k. kuchning taslikil etuvchi-
larining kattaligini oldindan hisobga olish maqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: