Chigirtka
Chigirtkalar – chigirtkasimonlar oilasiga mansub to’g’ri qanotlilar turkumi vakili. Vaqti-vaqti bilan
chigirtkalar juda ko’p miqdorda ko’payadi va shu bilan birga o’z xatti-harakatlarini o’zgartiradi: ular katta
va zich lichinkalar guruhlarini, keyin esa bir yo’nalishda harakat qila oladigan yetilgan chigirtkalarni
hosil
qiladi. Chigirtka galalari o’nlab, yuzlab va hatto minglab kilometrlarni bosib o’tishi mumkin. Ularning
qanotlari va mushaklari yaxshi rivojlangan. Chigirtkalarning ayrim turlari atrof-muhitga qarab o’z rangini
o’zgartirishga qodir.
Chigirtkalar Antarktidadan tashqari barcha qit’alarda uchraydi. Yevrosiyoda to’rtta turi mavjud:
cho’l, ko’chmanchi, Marokash va italyan. Afrikada asosan cho’l, ko’chmanchi va qo’ng’ir chigirtkalar.
Avstraliya va Janubiy Amerika esa o’ziga xos turlarga ega. Bunday hasharotlar bir vaqtlar Shimoliy
Amerikada ham yashagan.
Qoyali tog’ chigirtkalari deyarli hamma preriyalarda va Qoyali tog’larda – Shimoliy Amerika
Kordillyerasining sharqiy qismida yashagan. Boshqa ekologik o’xshash turlar singari, ularda ham
ommaviy ko’payishlar sodir bo’ldi. 1875-yilda Qoyali tog’ chigirtkalari Ginnes rekordlar kitobiga
kiritilgan – ular yarim million kvadrat kilometrdan ortiq maydonni egallagan (deyarli Novosibirsk
va Tomsk viloyatlari birgalikda egallagan maydon), qariyb 13 trillion bosh tomonidan tashkil
etilgan va og’irligi 27,5 million tonnaga yaqin ulkan gala tasvirlangan. Bunday to’planish nafaqat
chigirtkalarga va nafaqat barcha hasharotlarga, balki umuman hayvon dunyosi uchun kutilmagan
hodisa hisoblanadi.
Bu turning asosiy ko’payish joylari Qoyali tog’larda, asosan ularning sharqiy yon
bag’irlarida bo’lgan. Ommaviy ko’payish yillarida chigirtkalar bu yerdan tekisliklarga tarqaldi,
ularga shamol qo’l keldi. Massiv ko’payiv ketma-ket ikki yil davom etdi. Bu vaqt ichida
chigirtkalar tabiiy preriya o’simliklari va ekinlarini yo’q qildi, shuningdek hayvonlarning tuklari,
teri va paxta kiyimlariga va boshqalarga zarar katta zarar etkazdi.
Qoyali tog’ chigirtkasi. Rasm: J. Bien, commons.wikimedia.org
Qoyali tog’ chigirtkasi – o’rta hajmdagi hasharotlar, kattalarining uzunligi 20 dan 35
millimetrgacha. Uning qattiq qanotlari va orqa qanotlari bukilganida qorinchasi uchidan
taxminan bir santimetrga cho’ziladi.
Qoyali tog‘ chigirtkasining oxirgi ommaviy ko’payishi 1873-1877 yillarda sodir bo’lgan
va deyarli hamma preriyalarni qamrab olgan. Aynan shu epidemiya paytida yuqorida aytib
o’tilgan ulkan gala aniqlangan. Keyingi yillarda ularning soni keskin kamayib ketdi va oxirgi
marta tabiatda Qoyali tog’ chigirtkasini 1902-yilda ko’rishgan. Hozirda ular yo’q bo’lib ketgan
deb hisoblanadi. Ularga nima bo’lgani aniq emas. Ehtimol, epidemiyalar orasida juda kam
miqdorda, Qoyali tog’ chigirtkalari koloniyalari urg’ochilari tuxumlarini kichik joylarga
egallagan. Bu hududlar XIX asr oxirida haydalgan, shuning uchun preriya va daryo vodiylarda
yashovchi dehqonlar Qoyali tog’ chigirtkalarining yo’q bo’lib ketishiga sababchi bo’lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |