Shimoliy amerika

                     Zahartishlilar

 

Zahartishlilar – yorqin rangli g’ayrioddiy mavjudotlar bo’lib, ular atrofdagilarga ular bilan 

hazillashish  yaxshilikka  olib  kelmasligidan  ogohlantiradi.  Ular  sust  va  yashirin  hayot  tarzini  olib 

boradi.  Zahartishlilar  ko’p  vaqtini  uyalarida  yoki  toshlar  orasida  o’tkazadi.  Zahartishlilar  cho’lda 

yashashiga  qaramay,  suzishni  juda  yaxshi  ko’radi  va  ko’pincha  odamlar  uylariga,  hovuzlarga 

yaqinroq  keladi.  Zahartishlilar  cho’lning og’ir  sharoitlariga yaxshi  moslashgan.  Zahartishlilar  tez-

tez ovqatlanishmaydi, ular bir vaqtning o’zida katta miqdordagi ovqatni iste’mol qilishlari, keyin esa 

toshlar  orasida  yashirinib  uzoq  vaqt  ovqatsiz  qolishlari  mumkin.  Ular  “qora  kun”lari  uchun 

zaxiralarini  dumida  saqlaydi,  chunki  aynan    unda  yog’    to’qimalari  to’planadi.  Shuning  uchun  ham 

zahartishlilarning dumi yo’g’on va bochkasimon shaklda bo’ladi. Ular asosan qushlar va toshbaqalarning 

tuxumlarini iste’mol qilishadi, sababi zahartishlilar sekin harakatlanadi va ular uchun chaqqon o’ljani tutish 

qiyin. 

Nega ular o’zlari o’lja bo’lishmaydi? Gap shundaki, bu kaltakesaklar haqiqatan ham juda zaharli. 

Ularning chaqishi mayda hayvonlar uchun o’ta havfli, o’limga olib boradigan, katta hayvonlar  va 

odamlar  uchun eesa juda og’riqli bo’ladi. Zahartishlilar jag’ining ostida o’rnashgan zahar bezi bor, u 

g’azablanganda zahari zahar bezidan jo’yakli tishiga oqib tushadi. 

 

Arizona zahartishi. Foto: Josh Olander, commons.wikimedia.org 

---

 

 Keyin  zahar  naychalar  bo’ylab  taqsimlanadi.  Ya’ni,  zahartishlilar  ichida  zaharning 

tarqalishi zaharli  ilonlar  bilan  bir  xil  emas,  ilonlarda  zahar  bezlari ko’z  orqasida  joylashgan 

bo’lsa, zahartishlilarda esa yuqori jag’ida maxsus zaharli tishlar joylashgan. 

Kimyoviy tarkibiga ko’ra, zahartishlilarning zahari – polipeptidlar to’plamidir, ularning

 

ba’zilari  asab  tizimiga  ta’sir  qilsa,  ba’zilari  esa  qon  ivishining  oldini  oladi.  Shuning  uchun, 

zahartishga  hujum  qilgan  hayvon  ko’p  qon  yo’qotadi,  so’ngra  o’pka  shishi  va  yurak 

yetishmovchiligi tufayli bo’g’ilib, o’lishi mumkin. 

Zahartishlilar hujumdan himoyalangan bo’lishsa-da, ular ko’pincha boshqa musibatdan 

azob  chekishadi  –  bu  yolg’izlikdir.  Bahorda,  yomg’irdan  keyin  cho’l  jonlanganda, 

zahartishlilarning  erkaklari  urg’ochilari  uchun  janglar  uyushtiradi.  Erkak-zahartishli  soatlab 

raqibi bilan jang qilishi mumkin va uni o’z hududidan tark etishga majbur qiladi. Biroq g’alaba 

qozonilgan taqdirda ham, urg’ochisining marhamatiga kafolat bermaydi. Axir, uni – urg’ochi-

zahartishni  –  hali  topish  kerak,  cho’l  esa  bepoyon.  Ko’pincha  g’oliblar  hech  qachon 

“ma’shuqa”si bilan uchrashmaydi va uni qidirib sahro bo’ylab tanho o’tishadi

.

 

 

 

---