Shimoliy amerika

 

 

                                   Kanadadagi Qoyali tog’lar. Foto: M.G.Sergeyev 

 

 

---

Mezozoy  davrining  oxirlarida,  taxminan  70-80  million  yil  oldin,  uning  o’rnida 

deyarli  tekis,  past-baland  tekisliklik  –  peneplen  bo’lgan,  cho’kindi  jinslar    esa, 

Atlantika  okeaniga  qo’shiladigan  qirg’oq  tekisligini  hosil  qilgan.  Aslida,  sharq  va 

janubi-sharqdan  hozirgi  tog’  tizmasiga  tutashgan  pastak,  toqqa  yaqin,  biroz  tepalikli 

Pidmont platosi qadimgi Appalachi tog’larning qoldig’i hisoblanadi.  

Hozirgi tog’larning shakllanishi, ba’zi manbalarga ko’ra, asosan 25-45 million 

yil  oldin,  kaynozoy  davrida  sodir  bo’lgan.  O’sha  paytda  gumbaz  ko’tarilishi  yuz 

beradi  va  natijada  qo’shni  tekisliklardan  yarim-bir  kilometrgacha  past  tog’lar  paydo 

bo’ladi. Qadimgi otilgan vulqonlar ham tektonik faollikdan dalolat beradi. 

 

Hozirgi kunda Appalachi tog’lari – katta tog‘ tizmalari bilan bo’lingan o’ziga xos 

platoni  namoyon  etadi,  balandligi  o’rtacha  400  metrni  tashkil  qiladi,  ba’zi  tog’ 

tizmalari  esa  dengiz  sathidan  1  500  metrdan  ham  oshadi.  Bu  hududdagi  murakkab 

daryo tizimlari o’ziga tortadi: ayrim hozirgi daryolar qadimgi vodiylarning bo’laklari 

bo’ylab  oqadi;  boshqalari  esa,  yangi  paydo  bo’lgan  tog’  tizmalari  va  bir  vaqtlar 

mavjud bo’lgan Appalachi tog’laridan qolgan tosh massivlarini kesib oqadi. 

 

Pangea  parchalanishidan millionlab  yillar  o’tgach,  Shimoliy Amerikaning  g’arbiy 

sohillari  bo’ylab 

G’arbiy  Ichki  Ochiq  dengiz

  paydo  bo’lgan  va  u  Shimoliy  Muz 

okeanidan  Meksika  ko’rfazigacha  cho’zilgan.  Millionlab  yillar  davomida  dengiz 

tubidagi  yotqiziqlar  to’planib,  vaqt  o’tishi  bilan  ular  cho’kindi  jinslarga  aylangan. 

Taxminan  75  million  yil  oldin  qit’aning  markaziy  qismi  ko’tarilishi  oqibatida  dengiz 

asta-sekin  yo’q  bo’lib  ketgan.  Ayni  paytda  uning  o’rnida  Buyuk  tekisliklar  va  Qoyali 

tog’lar yuksalib turibdi. 

  Tog’larning ko’tarilishi ko’pincha ikkita litosfera plitasining to’qnashuvi natijasida 

paydo bo’lgan va hozir ham bu jarayon kuzatilmoqda. Biroq,  Qoyali tog’lar Shimoliy 

Amerika  va  Tinch  okean  plitalari  orasidagi  chegaradan  1  500  kilometr  uzoqlikda 

joylashgan. Ular qanday paydo bo’lgan? Ularning shakllanishi taxminan 70 million yil 

oldin boshlangan. 

. 

 

---