Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар

«А» айни бир вақтнинг ўзида «в» ва «в» эмас деб тасдиқлашимиз ман этилади, яъни гап субъектив тааллуқли, лекин ундан фарқ қиладиган предикат ҳақида боради. Лекин гап субъект билан предикат ўртасидаги фарқ ҳақида бораётгани йўқ. Софистик таълимотига кўра уларнинг қарама-қаршилик деб айтиш мумкин.

Антисфен шу маънода тўғрики, агарда муайян нарса субъектда рад этилса ёки тасдиқланса гредикатда ҳам шу нарса рад этилади ёки тасдиқланади. Масалан, ноборлик (мавжуд эмас) лекин ноборлик мавжуд (демак у мавжуддир).

Арасту илгари сурган қарама-қаршиликни ман этувчи қонун баҳоларга сабаб бўлади. Гегель Арстуни танқид қилиб айтадики, унинг бу қонуни дарҳақиқат вужудга келиш, ўзгариш, ривожланишни инкор этувчи қонун метафизик харакатердадир. Гегелнинг эътирози бу қонуннинг мазмунига тушунмаганидир. Арастунинг қарама-қаршиликни ман этувчи қонуни мутлақдир. Бу қонун объектив борлиққа тааллуқли бўлиб, имкониятдаги борлиққа тааллуқли эмас.

Қарама-қаршилик қонуниннинг ҳаракат доирасини принципиал жиҳатдан чегараловчи бошқа усулларни Арастуда топиш мумкин. Бу ҳаракатнинг келажаги йўқ. Чунки келажак имконият доираси билан боғлиқ. Ҳозирги вақт қашшоқдир. Лекин у пренципиал (имконий) жиҳатдан бойдир. Ўтмиш ўз жиҳатидан қашшоқдир. Чунки ўтмишнинг ўзгаришига мойил бўлмайдиган ўтмишда амалга ошган имкониятдан бошқа ҳеч қандай имконияти йўқ. Учинчи инкор этувчи мантиқий қарама-қаршиликнинг ман этувчи қонундан олдин кетиб, айни бир нарсага нисбатан «в»нинг ҳақиқийлигини «в» эмасни ёлғон эканлигини англатади ва аксинча: икки қарама-қарши мулоҳазалар ўртасида ҳеч қандай воситачи бўлими мумкин эмас. Қарама-қаршиликларнинг ман этувчи қонун учинчиси инкор этувчи қонуни ўз ортидан эргаштириши шарт эмас. Лекин учинчисини инкор этувчи қонун қарама-қаршиликни ман этувчи қонуннинг ҳаракатга келтириш шарт бўлиши мумкин.

Бу демак, қарама-қаршиликнинг ҳар хил турлари бор деган маънони англатади.

СИЛЛЛОГИЗМ. Арасту силлогизмнинг учта шаклини белгилайди. «Биринчи аналитика» асарида силлогизм назарияси таърифланган. «Силлогизм» бу нутқ бўлиб унда бирон бир нарса тахмин қилинса, зарурий равишда ундан фарқ қиладиган тахмин бор деган маъно келиб чиқади.