|
SABZAVOT EKINLARI URUGʻLARI NAVI, EKISHGA YAROQLILIK
SIFATLARI
Darsning maqsadi:
Talabalarni sabzavot ekinlarining nav va ekish sifatlari
bilan, ekish sifatlarini va ekish me`yorlarini aniqlash usullari bilan tanishtirish.
Asosiy tushunchalar:
Sabzavot ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olish uchun
navlarning begona oʻtlar urugʻlaridan toza, kasallik va zararkunandalar bilan
zararlanmagan yuqori nav va ekish sifatlariga ega boʻlgan urugʻlarini ekish kerak.
Urugʻning asosan qaysi navga taaluqli ekanligini bildiradigan va foiz hisobida
aprobatsiya vaqtida aniqlanadigan koʻrsatgichi urugʻning nav sifati deyiladi. Boshqa
nav va duragaylar aralashmalari koʻp joyda bu koʻrsatkich kamayadi.
Pomidor va bodringning yopiq grunt uchun moʻljallangan nav va
duragaylaridan tashqari hamma ekinlar nav sifati (tozaligi) boʻyicha uch kategoriyaga
boʻlinadi. Har bir kategoriya uchun nav tozaligi Davlat standartlariga toʻgʻri kelishi
kerak. Birinchi kategoriya urugʻlarida (dukkaklilardan tashqari) boshqa nav urugʻlari
boʻlmasligi kerak. Ikkinchi va uchinchi kategoriya urugʻlarida esa boshqa nav va
duragay urugʻlari 1-3% gacha (dukkaklilarda 3-5% gacha) boʻlishi mumkin.
Pomidor va bodringning yopiq grunt uchun duragaylari birinchi va ikkinchi
kategoriyalarga boʻlinadi (7- 8 - jadvallar).
Urugʻlarni ekish va saqlashga yaroqlilik darajasi urugʻning ekish sifatlarini
bildiradi. Bularga unuvchanlik, unib chiqish energiyasi, hayotchanligi, oʻsish kuchi,
toʻlaligi, 1000 dona urugʻ massasi, kasallik va zararkunandalar bilan zararlanganligi,
namligi va tozaligi kiradi.
Unuvchanlik –urugʻlarning ma‟lum sharoit va muddatlarda normal oʻsimtalar
bera olish qobiliyatidir. Bu koʻrsatkich foizlarda beriladi (normal oʻsgan urugʻlarning
ularning umumiy miqdoriga boʻlgan nisbati).
Unib chiqish energiyasi – ma‟lum bir vaqt davomida urugʻlarning unib chiqish
tezligi (ma‟lum vaqtda unib chiqqan urugʻlarning umumiy ekilgan urugʻlarga boʻlgan
nisbati).
47
Oʻsish kuchi – urugʻ oʻsimtalarining ma‟lum qalinlikdagi qumdan unib chiqish
tezligi boʻlib, bu koʻrsatkich orqali dala sharoitida urugʻlarning tuproqdan unib
chiqishni xarakterlash mumkin.
Hayotchanlik – tinim holatidagi va unib chiqqan yashovchan urugʻlar miqdori.
Namlik – urugʻlardagi (aralashmalari bilan) foiz hisobidagi suvning umumiy
miqdori boʻlib bu koʻrsatkich sabzavot ekinlari turiga qarab 9-15%ni tashkil qilishi
kerak (Urugʻ topshirilgandan keyin ikki kun ichida tekshirilishi kerak).
Tozalik – olingan urugʻ namunasidagi asosiy ekin urugʻning umumiy urugʻdagi
massasi boʻlib, foizlarda ifodalanadi.
Bu koʻrsatkich soyabonguldoshlar uchun 90-96 %, qovoqdoshlarda
97-99 %, boshqa ekinlar uchun 95-97 % boʻlishi lozim.
Sabzavot va poliz ekinlarining ekish sifatlari (Unuvchanlik GOST
12038, Hayotchaligi GOST 12039, Namlikgi GOST 12041, 1000 dona urugʻ vazni
GOST 12042, Urugʻlar tozaligi GOST 120-37) qishloq xoʻjalik ekinlari urugʻlari
sifati aniqlash metodikasi boʻyicha aniqlanadi.
Ekin sifatlariga qarab sabzavot va poliz ekinlari 1 va 2 klasslarga boʻlinadi.
Uning klasslari ham tarmoq standartlari boʻyicha aniqlanadi (7-jadval). Urugʻning
xoʻjaliklarda ekiladigan elita va super elita urugʻlari nav sifatlari boʻyicha birinchi
kategoriyadan, ekish sifatlari boʻyicha esa 1 klass koʻrsatkichlaridan kam boʻlmasligi
kerak. Birinchi va ikkinchi reproduksiya urugʻlar esa nav sifati boʻyicha ikkinchi
kategoriya, ekish sifatlari boʻyicha 1-klass koʻrsatkichlaridan, tovar uchun ekiladigan
urugʻlar esa nav sifati boʻyicha uchinchi kategoriya, ekish sifatlari boʻyicha esa 2-
klass koʻrsatkichlaridan kam boʻlmasligi kerak.
Ekinning ekish normasi urugʻlarning 100% unuvchanligi boʻyicha olinib,
urugʻning ekishga yaroqliligi (tozalik va unuvchanlik birgalikda)ni hisobga olib bunga
oʻzgartirishlar kiritiladi.
Ya‟ni urugʻning ekishga yaroqliligi qancha kam boʻlsa ekish normasi shuncha
koʻp boʻladi. Ekish normasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
48
100% unuvchanlikka ega bo
ʻ
lgan
urug
ʻ
ning ekish normasi
Ekish normasi = ------------------------------------------- * 100
Ekish yaroqliligi
(tozalik * unuvchanlik)
Do'stlaringiz bilan baham: |
