Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

7 

 
kisloroddan (20,95 %) iborat. Yana unda normada argon (0,93 %), karbonat 
angidrid gazi (0,03 %) va juda kam miqdorda inert gazlar (neon, geliy, ksenon, 
kripton), ammiak, metan va boshqalar mavjud. Kislorod va karbonat angidridning 
yer yuzidagi tirik organizmlarning hayotidagi va o’simliklar fotosintez 
jarayonidagi roli judda katta. Azot (N
2
) misli yo’q biogen element ekanligi, chunki 
u oqsil va nuklein kislotalar tarkibiga kirishi va atmosfera azot uchun tugamas 
manba hisoblanishida o’z aksini topgan. 
Atmosferaning 2 asosiy ifloslanish manbasi: tabiiy (vulqonlar, changli 
bo’ronlar, o’rmonlar yonishi, o’simliklar va hayvonlar qoldiqlaridan gaz chiqishi) 
va suniy yoki antropogen – isitish-energetik komplekslari, zavod va fabrikalar, 
transportlar va boshqalar kiradi. Xullas, atmosferaning ifloslanishida og’ir 
metallarning – qo’rg’oshin, kadmiy, simob, mis, rux kabilar ishlab chiqirish 
korxonalari asosiy komponentlaridan biridir. Havoning qo’rg’oshin bilan 
ifloslanishi juda dolzarb hisoblanadi. U o’simliklar va tirik organizmlarga salbiy 
ta’sir ko’rsatadi. 
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng [1991], 
yaqinlashib kelayotgan ekologik inqirozning oldini olish uchun ko’plab chora-
tadbirlar ko’rildi. Ushbu masala yuzasidan respublikamiz prezidenti I.Karimovning 
(1997): «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida, havfsizlikka tahdid, barqarorlik 
shartlari va taraqqiyot kafolotlari» kitobida O’zbekistondagi ekologik muammolar 
atroflicha tahlil qilingan. Unda shaharlar atmosferasining ifloslanishi hususida ham 
fikrlar berilgan va tavsiyalar ko’rsatilgan. 
A.To’xtayev, A.Xamidovlarning [43] «Ekologiya asoslari va tabiatni 
muxofaza qilish», A.To’xtayev [45] ning «Ekologiya asoslari» nomli o’quv 
qo’llanmalarida O’zbekiston shaharlarining ekologik muammolari va xususan 
atmosfera xususida to’xtalib o’tilgan. 
Xususan atmosfera havosining ifloslanishini A.To’xtayev [45] atroflicha 
tadqiq qilgan. U benzin va solyarka yonilg’isi bilan harakatlanuvchi 
transportlardan chiqadigan zaharli gazlarni ushbu jadvalda (1.1) aniq tasvirlangan. 

---