Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

17 

 
xususiyatlari va ularning ekologik muammolari» maqolalarida avtomobillar ta’siri 
ostida shahar atmosferasining turli xil gazlar va shu jumladan is gazi, oltingugurt 
(IV) oksidi va azot (II) oksidining ko’p miqdori bilan ifloslanishi xususida 
ma’lumotlar bergan. 
 
Shahar havosidagi oltingugurt (IV) oksidi va azot (II) oksidining ko’pligi 
yoz oylariga to’g’ri kelgan, buning sababi ushbu oylarda havoning issiq, quruq va 
shamolsiz bo’lganligi deb xulosa qilingan. Ushbu gazlar miqdori yoz oylarida 
ertalab kechga nisbatan kamligi kuzatilgan, buning sababi ertalab esgan shamoldir 
degan xulosaga kelishgan. Agar shamol tezligi 2,5 m/sek ga teng bo’lsa, uning har 
xil gazlar bilan ifloslanishi darajasi ikki marotaba kamayar ekan. 
E.X.Isakov, O.X.Quvondiqov (1998) atmosferaning ifloslanishi xususida 
so’z yuritib, Yer yuzida iflolanish insoniyatni tashvishga solmoqda va buni 2 misol 
bilan tushuntirishga harakat qilingan. Birinchisi – kislotali yomg’irlarning 
korbonat angidridning (CO
2
), is gazining (CO), qo’rg’oshin va boshqalarning 
hamda kosmosga uchirilgan turli-tuman sun’iy yo’ldoshlarning uchirilishi 
natijasida chiqqan gazlar. Bunga biz ushbu qo’shimchani lozim topdik. 
O’zbekiston Respublikasi shimoliy chegaralarida Qozog’istonning janubiy-g’arbiy 
hududidagi «Boyqonur» kosmodromidan ko’p yillar mobaynida uchiriladigan 
ko’plab raketalarni misol keltirish mumkin. Ushbu raketalar havoga ko’tarilishi 
natijasida va havoning keskin buzilishi kuzatilmoqda. 
A.M.Nasimov va boshqalar (1998) gazlar orasida uglerod oksidining 
miqdorini aniqlash xususida yozib, bu muammoni oxirgi vaqtlar atmosfera 
havosining sifati o’ta yomonlashuvi natijasi deb, uning doimo kuzatish uchun turli 
xil sensorlardan foydalanish lozimligi ta’kidlangan. Buning uchun o’zlari 
tomonidan yaratilgan sensorning texnik ma’lumotlarini keltirishgan. 
E.Abdurahmonov (2004 a.b.), E.Abdurahmonov, T.Xoshimov (1998, 2005), 
E.Abduramonov, Sh.Saxibov, A.Nasimov va boshqalar (2002) gazlarni o’chash 
bo’yicha o’zlari yaratgan gazanalizatorlari va ulardan ruda qazish va shaxtalarda 
induvidial foydalanish bo’yicha tavsiyalar berishgan. Ushbu gaz analizatorlar is 

---