Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

19 

 
Z.Izzatullayev, M.Odilova (2001), Z.Izzatullayev, M.Majidova (2005) 
Samarqand shahrida atmosfera havosining ifloslanishini tahlil qilishib, bu 
muammo shaharda eng jiddiy masalalardan biridir deb yozishadi. Samarqand 
shahrida 50000 dan ortiq faqat shaxsiy mashinalar mavjud, shahar ko’chalaridagi 
atmosferadagi ifloslanish me’yoridan 2-3 marta ko’pligi aniqlangan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.Tadqiqot sharoitlari , obyekti va uslublari 
2.1. Tadqiqot sharoitlari 
Samarqand bunyod etilgan vaqtdan to hozirgi kunimizga qadar murakkab 
tarixiy yo’lni bosib o’tdi: u meloddan avvalgi VII-VI asrlarda Afrosiyob xarobalari 
o’rnida mudofaa devori bilan o’ralgan qadimiy qishloq edi. Meloddan avvalgi IV 
asrda Maroqand, melodiy eraning V-VII asrlarida – Afrosiyob, melodiy eraning 
XIII asrigacha Samarqand – Simizkent va XIV-XV asrlarda Movarounnahrning 
poytahti Simizkent – Samarqand deb ataldi. XVI asrning oxiridan to XIX asrning 
o’rtalarigacha Samarqand Buxoro amirligi, 1868 yildan 1917 yilgacha chor 

---

20 

 
mustamlakachilari tarkibida bo’ldi va nihoyat Samarqand mustaqil O’zbekiston 
shahridir (Samarqand tarixi, 1971).
Samarqand hayotidagi har bir tarixiy davr o’z xususiyatlariga ega bo’lib, 
zamon ruhini o’zida aks ettiradi. 
Jahondagi barcha shaharlar singari Samarqand ham insoniyat jamiyatini 
tarixiy taraqqiyotining obyektib qonunlari (hunarmandchilik va savdo-sotiqning 
rivojlanishi, hokimiyatning markazlashuvi hamda yirik davlatning vujudga kelishi) 
asosida tashkil topdi va rivojlandi. 
Samarqand tarixini beshta asosiy davrga bo’lib ko’rsatish mumkin:
-
birinchi davr
– urug’ qabilachilik tuzumi va quldorlik ijtimoiy munosabatlari 
shakllana boshlagan, yirik aholi punkti sifatida shaharning vujudga kelish davri 
bo’lib, meloddan oldingi VIII-VII asrga to’g’ri keladi; 
-
ikkinchi davr
– meloddan oldingi VI-IV asrlardagi quldorlik davri hamda 
feodal munosabatlarning vujudga kelish va rivojlanish davridan to XIII 
asrgacha bo’lgan vaqtni o’z ichiga oladi (Bartold, 1966; Vyatkin, 1962; 
Shishkin, 1966). 
1965-1968 yillarda Afrosiyobda olib borilgan arxeologik qazish ishari shuni 
ko’rsatdiki, bu davr mobaynida shahar territoriyasi hozirgi «Eski shahar» hisobiga 
kengayadi, ammo shaharning asosiy qismi avvalgidek Afrosiyob hududi bo’lib 
qolaveradi. 
Chingizhonning istilochilik yurishlari natijasida 1220 yilda shahar yer bilan 
yakson qilib yuborildi va so’ngra shahar Afrosiyob chegaralaridan tashqarida 
bo’lgan yangi joyda, hozirgi «Eski shahar» maydonida vujudga keldi.
-
Samarqand hayotining yangi, 
uchinchi davri
vujudga kelishi XIV asrning 
oxirlariga to’g’ri kelib, bu davrda u Temuriylar davlatining noyob shahriga 
aylandi (Aleskerov, 1970; Aleskerov, Normurodov, 1982). 
-
Shahar hayotidagi 
to’rtinchi davr
O’rta Osiyoning Rossiya tomonidan bosib 
olinishi (1861 yida), bu davrda o’rta asrga oid ko’hna shahar bilan bir qatorda 
uning Yevropa tipidagi yangi qismi 1871 yildan e’tiboran qurila boshladi. 

---