Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

5 

 
tadbirlari o’rganildi va bu borada tavsiyalar berildi. Samarqand shahrida 
atmosferaning ifloslanish indeksi (AII) – umuman norma darajasida (mo’tadil) deb 
xulosa qilingan. 
Nazariy va amaliy ahamiyati
.
Samarqand shahri atmosfera havosining 
transport vositalari tomonidan ifloslanishini o’rganish:
-
birinchidan butun Zarafshon vodiysi atmosferasining va O’zbekiston 
Respublikasi hududida ushbu muammoni tahlil qilishda hamda xulosalar 
chiqarishda yordam bersa;
-
ikkinchidan: shaharning atmosfera havosini muxofaza qilishda ulardan 
kelgusida amaliy maqsalarda foydalanishga imkon yaratadi. 
Ishning tuzilishi va hajmi.
Malakaviy bitiruv ishi – 63 betdan iborat bo’lib, 
kirish, 3 bob, foydalanilgan 64 ta adabiyotlar ro’yxati va tavsiyalardan iborat. 
Malakaviy bitiruv ishi matnida 10 ta rangli rasm, 10 ta jadval keltirilgan
. 

---

6 

 
1. ADABIYOTLAR SHARXI 
1.1. Atmosfera havosining ifloslanish darajasini o’rganish tarixi 
Rossiyada V.I.Vernadskiy (1967) biosferada tirik organizmlar va ularning 
yashash muhiti bir-biri bilan bog’liq, bir biriga ta’sir etadi, to’liq va dinamik 
sistemani hosil qiladi deb yozgan. Qadimiy zamonlarda yashil xlorofilli 
o’simliklarning paydo bo’lishi, atmosferaning to’liq kimyoviy tarkibini 
o’zgartirishga va bu esa, kislorodli atmosferani paydo bo’lishiga olib keldi. Yer 
yuzidagi hayot evolyusiyasining rivojlanishi uchun turtki bo’ldi. 
Shunday qilib, V.I.Vernadskiy birinchi bo’lib, biosferaning rivojlanishida 
asosiy omil, bu insondir deb xulosaga keldi. Insonning ta’siri kam bo’lgan vaqtda 
ham, uning ta’sirining tezligi tabiat evolyusiyasining tezligidan yuqori deb xulosa 
chiqardi. Hozirgi vaqtda bu fikr o’zining tasdig’ini topdi. 
T.Dj.Chandler (1974) «Bizning atrofimizda havo» nomli monografiyasida 
atmosferada yuz berayotgan barcha o’zgarishlarni har tomonlama tahlil qilib, 
zavod va fabrikalardan, transportlarning harakati natijasida hosil bo’ladigan turli – 
tuman gazlarning miqdorlarini tirik organizmlarga salbiy ta’sirini o’rganib chiqib, 
muxtasar xulosalarga kelgan. 
M.I.Budыko [38] butun Yer yuzida atmosferada yuz berayotgan 
o’zgarishlarni global ekologiya muammolariga kiritgan. 
S.I.Muravyeva b. [1] havoda zaharli moddalarni kontrol qilish uchun is gazi, 
karbonat angidrid, metan, azon kabi gazlarga tasnif bergan. 
Mustaqil Rossiya davlatida Ye.A.Kriksunov, V.V.Pasechnik [35] atmosfera 
– biosferaning tashqi qatlami, uning ifloslanishi mavzusini yoritib, atmosferaning 
massasi hammasi bo’lib Yerning 1 mln massasini tashkil etadi degan. Biroq 
biosferaning tabiiy jarayonlarida uning roli juda ulkandir. Yer sharining atrofida 
atmosferaning mavjudligi yer yuzining umumiy issiqlik rejimini belgilaydi, uni 
zaharli kosmik va ultrobinafsha nurlanishlardan saqlaydi. 
Atmosferaning hozirgi gaz tarkibi – yer sharining uzoq davom etgan tarixiy 
rivojlanishi natijasidir. U asosan ikki gaz qo’shilmasidan: azot (78,09 %) va 

---