Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

7.4. Jyuppe va Jospen islohatlari 
Halqaro raqobat va yeIning tashkil etilishining iqtisodiy taraqqiyot oldiga 
yangi talablar qo`yishi Fransiya iqtisodiyoti oldiga ham muhim vazifalarni 
ko`ndalang qilib qo`ydi. Bu vazifalar iqtisodiyotda o`zgarishlarni amalga oshirishni, 
uni zamonaviy sharoitlarni e’tiborga olgan xolda taraqqiyotning tezlashuvini taqozo 
etadi.
Bunday o`zgarishlar
 
Jyuppe va Jospen islohatlari deb ataladi. Jyuppe va 
Jospen Fransiya hukumatining boshliqlari bo`lib, hukumatning bu sohadagi 
dasturlarini tuzishda va bu dasturlarni amalga oshirishda boshchilik qilishgan va 
shaxsan faol ishtirok etishgan. 
Jyuppe islohatlarining asosiy 
yo`nalishi 
ijtimoiy 
kafolatlikni 
pasaytirishga qaratilgan va bu bilan 
bog`langan 
davlat 
xarajatlarini 
kamaytirish, 
byudjet 
xajmini 
qisqartirishga qaratilgan. Albatta bu 
yuzaki qaraganda xalq manfaatiga 
qarshi 
mazmunga 
ega 
ijtimoiy 
himoyani susaytiradigan yo`nalishga 
o`xshaydi. Lekin ijtimoiy himoya 
darajasini 
saqlab 
bozorning 
ijtimoiylik yo`nalishi ta’minlangan 
xolda bu islohatlarda ko`zda tutilgan 
vazifani bajarish talab etilar edi. 
Buning 
uchun islohatda 
soliq tizimini 
o`zgartirish, 
keng 
xajmli 
xususiylashtirish, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirish kabilarni amalga 
oshirish ko`zlangan. Shu bilan birga bevosita ishsizlikni kamaytirish choralarini 
qo`llash rejalashtirilgan. Yuqorida ko`rsatganimizdek, davlatning ijtimoiy sohadagi 
yuki katta bo`lib, bundagi asosiy ishlarning davlat bajarar va ijtimoiy himoyaning 
deyarli barchasini o`zi ustiga olib davlat sektori ham juda katta xajmli edi. Bu bir 
Xalqaro raqobat va EIning tashkil 
etishining Iqtisodiy taraqqiyot oldiga 
yangi 
talablar 
qo`yishi 
Fransiya 
iqtisodiyoti 
oldiga 
ham 
muhim 
vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ydi. Bu 
vazifalar iqtisodiyotda o`zgarishlarni 
amalgam oshirishni, uni zamonaviy 
shroitlarni 
e’tiborga 
olgan 
holda 
taraqqiyotning tezlashuvini taqozo etadi. 
Bunday o`zgarishlar Jyushe va Jospen 
islohatlari deb ataladi. Jyushe va Jospen 
Fransiya 
hukumatining 
boshliqlari 
bo`lib, 
hukumatning 
bu 
sohadagi 
dasturlarini tuzishda va bu dasturlarni 
amalgam oshirishda boshchilik qilishgan 
va shaxsan faol ishtirok etishgan. 

---

199
vaqtda zaruriyat bo`lsa, endi ijtimoiylik yuqori darajadaligi ta’minlanishi bilan bu 
yukning bir qismini zararsiz ravishda xususiy sektorga va fuqarolarning o`ziga 
tashlash yo`llarini izlash talab etilib, iqtisodiyotning taraqqiyoti uchun yangi ma’qul 
usullarini qo`llash zaruriyati tug`ilgan edi.
Shuning uchun xususiy sektorni imkoni boricha kuchaytirish, buning uchun 
keng miqyosda xususiylashtirish, soliqlarni o`zgartirish va ularni iloji boricha 
kamaytirish tadbirlari amalga oshirila boshlanadi. Xatto eng yirik sanoat guruhlari va 
kompaniyalari, banklar xususiylashtirila boshlaydi. Ishsizlikni oldini olish bilan 
bog`liq katta davlat xarajatlari amalga oshiriladi. Kredit imtiyozlari bekor etiladi va 
banklarning korxonalar kafolati to`xtatiladi. Davlatning xususiy korxona, 
kompaniyalarga nisbatan qo`llanilayotgan chegaralashlar to`xtatiladi. Ba’zi ijtimoiy 
vazifalarni davlat gardanidan olish va bu bilan bog`langan davlat xarajatlarini 
qisqartirish byudjetda ham, uning shakllanish xarajatlari shakliy tuzumida ham 
o`zgarishlar amalga oshirildi. Bu soliq tizimini o`zgartirish va nisbatan ba’zi xillarini 
qisqartirishga olib keldi. Davlatning iqtisodiyotni tartiblashtirishdagi vazifalari 
kamaytirila boshlandi.
Jospen islohati ham asosan shu yo`nalishda bo`lib, undagi asossiy vazifalar 
tadbirkorlikni kuchaytirish va iqtisodiyotdagi davlat aralashuvini pasaytirishdan 
iborat edi. Bundagi muhim tomonlar aksionerlar manfaatini kuchaytirish, mehnat 
bozorini islox qilish, egiluvchan mehnat haqi shakllarini qo`llash, kasaba 
uyushmalarining rolini pasaytirish, valyutani kuchaytirish kabilardan iborat edi.
Jahon tajribasi, ayniqsa bozor iqtisodi rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni 
ko`rsatadiki, davlat usulida tashkil etilgan xo`jalik yuritishga nisbatan xususiy usulda 
tashkil etilgan xo`jalik yuritish ustunlik qiladi. Bundagi eng muhim xolat erkinlik 
darajasi va shaxsiy manfaat darajasidir. Bular albatta xususiy xo`jalikda yuqoridir. 
Tashabbuskorlik imkonini olsak, buning ham xususiylikdagi ustunligini ko`ramiz. 
Xususiylik sharoitida bozor mexanizmlari samaraliroq harakatda bo`ladi. Xo`jalik 
yuritishda davlatning ustunlik tomonlari ham mavjud. Lekin hamma vaqt emas. 
Bunda mavjud sharoit, strategik maqsad xal qiluvchi ahamiyat kasb etishi kerak. 
Shuning uchun ham zaruriyat tufayli davlat usulini qo`llash talab etiladi. Lekin 

---

200
imkoni boricha iqtisod bozor usulida bo`lishi va uni xususiy mulk asosida tashkil 
etish maqsadga muvofiqdir. Xatto an’anaviy davlat egaligidagi xo`jaliklarni ham 
xususiylashtirish ko`proq foydaliroqdir va xo`jalik yuritish umuman xususiy bozor 
usulida tashkil etilishi kutilgan samara beradi.
Valyuta islohatida oldin frank va yevro ittifoqiga erishish to`g`risida bir necha 
tadbirlar amalga oshiriladi. So`ngra yevro puliga o`tiladi va natijada frank ham 
yevropa Ittifoqi uchun umumiy bo`lgan yevro bilan almashtirilib, pul muomalasida 
katta erkinlikka erishiladi. Aksionerlar manfaatini ko`tarishga qaratilgan tadbirlar 
“dekmokratik kapitalizm” deb atalmish tamoyilga asoslanib, aksiya egalarini 
ko`paytirish, shu tufayli firma faoliyatida ishtirok etish va eng muhimi mulkdorlik 
darajasini ko`tarishga erishish ko`zlanadi. Xatto shu usul bilan farovonlikni ko`tarish 
maqsad qilib qo`yiladi. Bunda asos qilib xususiy aksioner jamiyatlari olinadi va 
ularning rivojlanishi qo`llab-quvvatlanadi.
Bu islohatlardan maqsad erkin iqtisodiyot tamoyillaridan voz kechgan xolda 
erkin bozor iqtisodiyoti tamoyillarini tan olish va ularga keng yo`l ochib samarali 
foydalanish tufayli yuqori darajali iqtisodiy muvaffaqiyatlarga erishish ko`zlanadi.