Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

8.2. Buyuk Britaniya to`ng`ich industrial mamlakat 
Buyuk Britaniya dunyoda birinchi bo`lib industrial taraqqiyotni boshlab 
bergan va sanoat inqilobini amalga oshirgan mamlakat hisoblanadi. Bu jamiyatning 
kesikn o`zgarishi, taraqqiyotning keskin tezlashuvida taqdiriy o`rin egallaydi. Eng 
muhimi qo`l mehnatini mashinalar, stanok, moslama, jihozlar bilan almashinuvi 
davrini boshlab beradi. Ma’lumki, sanoat inqilobi mehnat unumdorligi o`sishida 
keskin va inqilobiy o`zgarishga olib keladi va natijada iqtisodiy taraqqiyot yangi 
davrni boshlab beradi. 
Industriya manufaktura taraqqiyotining natijasi bo`lib, u asbob-uskunalarning 
keskin takomillashuvi hamda ulardan mashinalarga o`tish shart-sharoitlari va moddiy, 
tashkiliy asoslarini yaratgan edi. Mashinalar yaratilishi, bug` energiyasidan 
foydalanish eng muhim xodisa edi. Bular zamonaviy zavod, fabrika ishlab 
chiqarishlarini yuzaga keltirdi.
Bunday keskin o`zgarish avvalo to`qimachilikda amalga oshadi. So`ngra 
mashinasozlik, metallurgiya tarmoqlarini paydo qiladi. Paravoz va temir yo`l 
transportining vatani ham Buyuk Britaniya hisoblanadi. Angliyadan industrial 

---

204
taraqqiyot va sanoat o`zgarishlari yevropa kontingentiga yoyiladi va unda ham 
Fransiya, Italiya so`ngra Germaniyada industrial korxonalar paydo bo`la boshlaydi.
Mashinasozlik, metallurgiya va qazib olish sanoatini paydo qiladi, uni keskin 
rivojlanishiga olib keladi. An’anaviyga aylangan sanoat tarmoqlari paydo bo`lib, ular 
takomillashib boradi. 
Buyuk Britaniya sanoatining hozirgi xolatini tavsiflasak, bunda qazib olish 
sanoati bilan ishlov berish sanoatining salmog`i katta. Ko`mir sanoatida rentabelsiz 
shaxtalar yopilgan. Lekin neft va gaz sanoatiga ahamiyat kuchaytirilgan. Bunda 
Shimoliy dengiz shelflari asosiy o`rinni egallaydi. Bu sanoati tarmoqg`ida 
texnologiya doimo o`zgarib, eng ilg`orlari qo`llanilib boriladi va jahonda liderlik 
qilishga harakat qiladi. 
Transport mashinasozlikni o`rni katta bo`lib, sanoat ishlab chiqarishning 
12,4%ini tashkil etadi. Bunda avtomobilsozlikning ahamiyati katta bo`lib, Asosan 
AQSH va Yaponiya kompaniyalari asos bo`lib hisoblanadi. Masalan, Rover va Frd, 
Xonda va Nisan, Toyota kabilar 99%ni tashkil etadi. 
Bu sohada kemasozlik ham katta xajmga ega. Aerokosmik sanoati ham 
rivojlanib, u AQSH va Fransiyadan keyin uchinchi o`rinda turadi. Bunda samolyot, 
vertolyot, aorodvigatellar ishlab chiqariladi. 
Oziq-ovqat sanoati umumiy ishlab chiqarishda 12,5%ga teng bo`lib, qishloq 
xo`jalik mahsulotlarini qayta ishlash, sut va vinochiliklarni o`z ichiga oladi. 
Umumiy mashinasozlik asosan qishloq xo`jalik texnikasi, stanoklari va 
to`qimachilik jihozlari ishlab chiqarishdan iborat. Stanoklar ishlab chiqarish bo`yicha 
dunyoda yettinchi o`irnda turadi. 
Buyuk Britaniya sanoatida elektrnika va elektrotexnika yetakchi o`rinlarda 
turadi. Bunda kompyuterlar, ayniqsa mashhur IBM va Sotradlar, dasturlar bilan 
ta’minlash, superkompyuter va pro
ц
essorlar, telekommunikatsiya vositalari, tibbiyot 
jihozlari, maishiy texnika kabilar o`rin egallaydi.
Kimyo sanoatini olsak, u 11% xajmga ega. Bunda forma
ц
evtika, agrokimyo, 
parfyumeriya va yangi materiallar asosiy o`rin egallaydi. Dorivorlar ishlab chiqarish 
bo`yicha Buyuk Britaniya jahonda to`rtincha eng katta mamlakat hisoblanadi. 

---

205
Metal ishlab chiqarish umumiy sanoatning 10,8%ini tashkil etadi. 
Ц
ellyuloza 
qog`oz sanoati ham sezilarli o`rin egallaydi. 
Buyuk Britaniya sanoatining hozirgi zamon taraqqi 
yoti yangi texnologiya 
bilan tavsiflanadi. Shuning uchun ham u o`zining ilmiy xajmiyligi bilan farqlanadi. 
Elektronika va elektrotexnika bo`yicha jahondagi yetakchiligi tan olinadi. 
Buyuk Britaniya qurilish industriyasi ham dunyoda yetakchi o`irnlarda turib, 
yuqori sifatli qurilish ishlarining amalga oshirilishi Lamansh suvosti tonneli, Parij 
yaqinidagi yevro Disneylend, Atlantadagi 1996 yil Olimpiada o`yinlarining 
ob’ektlari, Gonkonglagi yangi aeroport qurilishlari bunga misol bo`lishi mumkin.
Sanoat tuzilmasi keyingi yillarda keskin o`zgarishlarga duch kelmoqda. Bu 
ayniqsa investitsiya dinamikasida o`z aksini topomqda. Bu jarayon yangi tarmoqlarda 
kesikn ko`paymoqda. Aytaylik, egasi an’anaviy tarmoqlarda investitsiya keskin 
kamayib, yangi tarmoqlarga qaratilmoqda. Buni ko`mir, metalga ishlov berish, 
to`qimachilik va oziq-ovqat sanoatiga kamayib, stanoksozlik, elektrotexnika, 
aviatsiya, elektronika investitsiyaning keskin ko`payishida ko`rish mumkin. 
Ayniqsa kimyo va neftkimyo tarmoqrlariga katta e’tibor berilmoqda. Shuning 
uchun ham bu tarmoqlarning mahsulotlari jahon bozorida o`z o`rnini 
kengaytirmoqda.