|
16-жадвал
Бухгалтерия баланси активини горизонтал таҳлили
Баланс активи
|
Ҳисобот даври бошига
|
Ҳисобот даври охирига
|
Фарқи +,-
|
сумма
|
%
|
сумма
|
%
|
мутлақ
|
%
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Актив
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6(4-2)
|
7(5-3)
|
Асосий воситалар
|
Ав1
|
Ав1/Аж1
|
Ав2
|
Ав2/Аж2
|
...
|
...
|
Номоддий активлар
|
На1
|
На1/Аж1
|
На2
|
На2/Аж1
|
...
|
...
|
Узоқ муддатли инвестициялар
|
Уми1
|
Уми1/Аж1
|
Уми2
|
Уми2/Аж2
|
...
|
...
|
Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар
|
Ўу1
|
Ўу1/Аж1
|
Ўу2
|
Ўу2/Аж2
|
...
|
...
|
Капитал қўйилмалар
|
Кқ1
|
Кқ1/Аж1
|
Кқ2
|
Кқ2/Аж2
|
...
|
...
|
Узоқ муддатли дебиторлик қарзлари
|
Умдқ1
|
Умдқ1/Аж1
|
Умдқ2
|
Умдқ2/Аж2
|
...
|
...
|
Узоқ муддатли кечиктирилган харажатлар
|
Умкх1
|
Умкх1/Аж1
|
Умкх2
|
Умкх2/Аж2
|
...
|
...
|
Узоқ муддатли активлар жами
|
УМА1
|
УМА1/АЖ1
|
УМА2
|
УМА2/АЖ2
|
...
|
...
|
Товар-моддий захиралари
|
Тмз1
|
Тмз1/Аж1
|
Тмз2
|
Тмз2/Аж2
|
...
|
...
|
Келгуси давр харажатлари
|
Кдх1
|
Кдх1/ Аж1
|
Кдх2
|
Кдх2/Аж2
|
...
|
...
|
Кечиктирилган харажатлар
|
Кх1
|
Кх1/ Аж1
|
Кх2
|
Кх2/Аж2
|
...
|
...
|
Дебиторлар
|
Дқ1
|
Дқ1/ Аж1
|
Дқ2
|
Дқ2/Аж2
|
...
|
...
|
Пул маблағлари
|
Пм1
|
Пм1/ Аж1
|
Пм2
|
Пм2/Аж2
|
...
|
...
|
Бошқа жорий активлар
|
Бжа1
|
Бжа1/ Аж1
|
Бжа2
|
Бжа2/Аж2
|
...
|
|
Жорий активлар жами
|
ЖА1
|
ЖА1/АЖ1
|
ЖА2
|
ЖА2/
АЖ2
|
...
|
...
|
Баланс активи бўйича жами
|
АЖ1
|
100
|
АЖ2
|
100
|
...
|
х
|
Вертикал таҳлил - горизонтал таҳлилни тўлдирувчи усули сифатида молиявий ҳисобот элементлари, моддаларининг таркибий жиҳатларига баҳо беришни характерлайди. Ушбу жиҳатларни молиявий ҳисоботларнинг барча шаклларига нисбатан қўллаш мумкин. Умумий таркибда якка бирликларниннг саломоғи ва уларнинг ўзгаришлари асосида корхона молиявий ҳолати, фойда ва зарарларини ва пул оқимларини ташхислаш янада осонлашади.
17-жадвал
Баланс активи ва пассивининг вертикал таҳлили таҳлили
Актив
|
Белги
|
Баланс қатори
%
|
Пассив
|
Белги
|
Баланс қатори %
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
Узоқ муддатли активлар
|
УМА
|
УМА/АЖ*100
|
Ўз маблағлари манбаси
|
ЎММ
|
ЎММ/ПЖ*100
|
Жорий активлар
|
ЖА
|
ЖА/АЖ*100
|
Мажбуриятлар
|
М
|
М/ПЖ*100
|
Шу жумладан:
|
|
|
Шу жумладан:
|
|
|
Товар-моддий захиралар
|
ТМЗ
|
ТМЗ*ЖА/АЖ*100/ЖА
|
Узоқ муддатли мажбуриятлар
|
УМ
|
УМ*М/ПЖ*100/М
|
Дебиторлик мажбуриятлари
|
ДМ
|
ДМ*ЖА/АЖ*100/ЖА
|
Қисқа муддатли мажбуриятлар
|
ҚМ
|
ҚМ* М/ПЖ*100/М
|
Пул маблағлари
|
ПМ
|
ПМ*ЖА/АЖ*100/ЖА
|
Кредиторлик мажбуриятлар
|
КМ
|
КМ* М/ПЖ*100/М
|
Актив жами
|
АЖ
|
100
|
Пассив жами
|
ПЖ
|
100
|
18-жадвал
Молиявий натижаларнинг таркибий таҳлили
Молиявий натижа қаторлари
|
Белги
|
Таркиб салмоғи
|
1
|
2
|
3
|
Маҳсулот сотишдан ялпи фойда
|
МСЯФ
|
МСЯФ/СТҚН*100%
|
Асосий фаолиятнинг натижаси
|
АФН
|
АФН/СТҚН*100%
|
Молиявий фаолият натижаси
|
МФН
|
МФН/СТҚН*100
|
Фавқулодда натижа
|
ФН
|
ФН/СТҚН*100
|
Солиқ тўлангунга қадар натижа
|
СТҚН
|
100 %
|
Фойдадан солиқ ва бошқа солиқлар
|
ФС
|
ФС/СТКФ*100
|
Соф фойда
|
СФ
|
СФ/СТҚН*100
|
Вертикал таҳлил горизонтал таҳлил асосидагини бир бутунликка эришади. Шу сабабли уларни доимо биргаликда ва умумийликда фойдаланиш кузатилади. Уларни бир биридан ҳоли тарзда қўллаш орқали таҳлилнинг тўлиқлигини таъмин этиб бўлмайди.
Тренд таҳлили- асос таҳлили сифатида динамик ўзгаришларни баҳолашда энг кўп қўлланиладиган усул ҳисобланади. Ушбу усул ёрдамида яқин ва узоқ даврийликдаги ўзгаришларга мутлақ ва нисбий ифодаларда баҳо берилади. Тренд таҳлилидан кўпинча активлар ўзгаришини баҳолашда, фойда ва унинг ўсишини баҳолашда, инвестициялар ҳажмини баҳолашда фойдаланилади.
19-жадвал
Молиявий ҳисобот элементларини тренд таҳлили
Даврлар бўйича ҳисобот элементлари (актив, капитал, мажбурият, фойда/зарар)
|
Ўзгариши +,-
|
мутлақ
сум
|
нисбий
%
|
1
|
2
|
3
|
K2016
|
х
|
х
|
К2017
|
К2017 - K2016
|
К2017 / K2016*100
|
К2018
|
К2018 - К2016
|
К2018 / К2016*100
|
К2019
|
К2019 - К2016
|
К2019 / К2016*100
|
К2020
|
К2020 - К2016
|
К2020 / К2016*100
|
Тренд таҳлили асосида шунингдек кўрсаткичларнинг алоқадорлик даражасига, ўртача ўсиши даражаларига ҳам баҳо берилади.
Қиёсий (таққослама) таҳлил-бир ёки бир нечта кўрсаткичлар тизимини, турли объектлар бўйича таққослаш усулидир.
Методик жиҳатдан ушбу усул горизонтал ва вертикал, тренд таҳлили усулларига ўхшайди. Лекин улардан тубдан фарқ этади. Қиёсий таҳлилда эса ушбу таҳлил объекти, ёки таҳлил этилаётган корхона бўйича маълумотлар бошқа субъектлар маълумотлари билан, норматив меъёрлар билан, режа кўрсаткичлари билан, тармоқ бўйича ўртача, илғор кўрсаткичлар билан таққосланиши назарда тутилади. Қиёсий таҳлилда молиявий ҳисобот элементлари ва моддаларининг ўзгаришига таққослаш объектлари бўйича мутлақ ва нисбий ифодалардаги баҳо берилади.
Молиявий ҳисобот таҳлилида қиёслашнинг шартлари:
-қиёслашда инвервал оралиқлар бир хилда олиниши;
-қиёслаш кўрсаткичлари бир хил ўлчовли бўлиши;
-қиёслашни базавий кўрсаткичи, норматив кўрсаткичларини белгилаб олишда расмий жиҳатларга амал этилиши;
-қиёслашнинг объектлари бўйича молиявий ҳисоботларни тузиш қоидалари бир хилда бўлиши;
-молиявий ҳисобот элементлари, моддаларини таркиблаш ва кўрсаткичларини аниқлаш методикаси бир хилда бўлиши лозим.
Қиёсаш усули иқтисодий таҳлилнинг анъанавий усуллари қаторида энг кўп қўлланиладиган усул ҳисобланиб ундан таҳлилнинг бошқа усуллари билан биргаликда корхона молиявий ҳолатини тўла очиб беришда фойдаланилади.
20-жадвал
Тўлов лаёқати, молиявий барқарорлик ва рентабеллик кўрсаткичларининг қиёсий таҳлили
Қиёсий кўрсаткичлар
|
Тўлов лаёқати
|
Молиявий мустақил-лик
|
Хусусий капитал
рентабел-лиги
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Жорий давр
|
2.6
|
0.52
|
0.12
|
Молия режаси бўйича
|
2.5
|
0.55
|
0.15
|
Ўтган йилнинг шу даври
|
2.2
|
0.53
|
0.15
|
Норматив кўрсаткич
|
3.0
|
0.50
|
0.10
|
Илғор корхона кўрсаткичи
|
3.4
|
0.70
|
0.16
|
Тармоқ ўртача кўрсаткичи
|
2.2
|
0.42
|
0.07
|
Фарқи+,-
|
|
|
|
Молия режасидан
|
+0.1
|
+0.03
|
-0.03
|
Ўтган йилга нисбатан
|
+0.4
|
+0.01
|
-0.03
|
Норматив кўрсаткичга нисбатан
|
-0.4
|
-0.02
|
+0.02
|
Илғор корхонага нисбатан
|
-0.8
|
-0.18
|
-0.04
|
Тармоқ ўртача кўрсаткичига нисбатан
|
+0.4
|
-0.10
|
+0.05
|
Молиявий коэффициентлар таҳлили - молиявий ҳисобот элементлари ва моддаларини ўзаро нисбатлаш асосида аниқланадиган кўрсаткичлар асосида баҳолаш усулидир.
Корхона фаолиятига баҳо беришда мутлақ ифодалар молия-хўжалик фаолияти, бошқарув ва бизнес самарадорлиги ва натижавийлигининг барча қирраларини очиб бера олмайди. Шу сабабли кўп ҳолларда нисбий ифодалардан фойдаланилади.
Нисбий ифодалар фанда молиявий коэффициентлар деб номланиб уларнинг ҳар бири корхона молиявий ҳолатининг муҳим жиҳатларини ўзида ифода этиши билан фарқланади.
Молиявий коэффициентларни аниқлашнинг қуйидаги муҳим жиҳатларини характерлаш лозим:
-молиявий коэффициентлар - 2 ёки ундан ортиқ кўрсаткичларни ўзаро нисбатлаш орқали топилади (нисбатлаш ўз мазмунига ва таснифига эга бўлмоғи ва молиявий ҳолатга баҳо беришда янги бир кўрсаткични ифода этиши лозим);
-молиявий коэффициентлар-фақат расмий чоп этиладиган молиявий ҳисобот маълумотлари асосида аниқланади (молиявий коэффициентлар битта ёки бир нечта молиявий ҳисобот қаторларини, шунингдек уларнинг жамланган бирликларини нисбатлаш орқали ҳисобланади);
-молиявий коэффициентлар-бир хил жарённинг ҳар хил жиҳатларини ифодалайди (масалан корхона тўлов лаёқатини баҳолашда, унинг мутлақ, оралиқ ва умумий кўрсаткичларини таркибланиши);
-молиявий коэффициентларни аниқлашда алоҳида кўрсаткичларни жамлаш имконияти мавжуд (масалан, корхона молиявий ҳолатининг рейтинг баҳолашда кўрсаткичларнинг жамланиши ёки иқтисодий ночорликни аниқлашда кўрсаткичларнинг жамланиши);
-молиявий коэффициентлар - бир хил ўлчовга эга;
-молиявий коэффициентлар-корхона фаолият самарадорлигини комплекс баҳолаш имконини беради;
-молиявий коэффициентлар – ҳар хил жараённинг бир хил жиҳатларини характерлайди (асосий воситаларнинг эскириши ва яроқлилик коэффициентлари ҳар хил жиҳат, уларнинг бирлиги эса битта жиҳат)
-молиявий коэффициентлар-мутлақ даражадаги қийматнинг қандай бўлишидан қатъий назар барча корхона ва ташкилотлар кўрсаткичларини қиёсий таққослаш имконини беради.
Молиявий коэффициентларнинг таркибий ва мувофиқлаштирувчи турлари характерланади. Таркибий молиявий коэффициентлар бир хил асосли жамланган қаторларда бирлик қаторларнинг салмоғини характерласа, мувофиқлаштирувчи коэффициентлар эса ҳар хил асосли кўрсаткичларни ўзаро нисбатлаш орқали ҳисобланади.
Мувофиқлаштирувчи коэффициентларга молиявий мустақиллик, барқарорлик, рентабеллик, тўлов лаёқати кўрсаткичлари киради.
Молиявий коэффициентларни жамланган қатори бўйича қуйидаги таркибини тузиб чиқиш мумкин10:
-тўлов лаёқати ва ликвидлик коэффициенти
-молиявий барқарорлик коэффициентлари
-даромадлик (рентабеллик) коэффициентлари
-бозор активлиги коэффициентлари
-иш активлиги коэффициентлари
Молиявий коэффициентларни ҳар бир гуруҳи ўз ичига бир нечта кўрсаткичларни олади.
Тўлов лаёқати ва ликвидлик коэффициентлари қаторига мутлақ; оралиқ, умумий тўлов лаёқати кўрсаткичлари киради (айрим манбаларда ушбу кўрсаткичлар мутлақ, тез ликвидлик ва жорий ликвидлик деб номлади).
Do'stlaringiz bilan baham: |
