11- маъруза Мавзу: Миқдорий тахлил натижаларини математик усулда ишлаб чиқиш. Ўртача қийматнинг ишонч чегарасини хисоблаш

• 11- Маъруза
• Мавзу: Миқдорий тахлил натижаларини математик усулда ишлаб чиқиш. Ўртача қийматнинг ишонч чегарасини хисоблаш

Маъруза режаси: 1.Натижани тўғрилиги ва такрорийлиги. 2.Абсолют ва нисбий хатоликлар. 3.Миқдорий тахлил хатолик сабаблари ва уларни йўқотиш чоралари 4. Тахлил натижаларини ўртача қийматдан статистик четланишларини ҳисобга олиш. Адабиётлар: Файзуллаев О. “Аналитик кимё асослари”. Т., “А.Қодирий номли нашриёт”, 2003, Харитонов Ю.Я. “Аналитическая химия. Аналитика”. М.ВШ. 2003,

1.Натижани тўғрилиги ва такрорийлиги.

• Миқдорий таҳлил бажарилганда физик катталикларнинг қийматлари ҳисобланади ёки бевосита ўлчанади. Барча физик катталиклар ўлчанганда муайян хатоликка (натижани хақиқий қийматдан оз бўлсада четланишга) йўл қўйилади. Шу сабабли тахлил натижалари тўғрилик ва такрорийлик ҳусусиятлари билан тавсифланади. Натижа тўғрилиги тахлил натижасини моддани ҳақиқий таркибига мос келишини англатади.
• Мисол: Fe(II) массасини аниқлашда ҳақиқий натижа 0,0416 г бўлган ҳолда 4 хил натижа олинди.
• 1. 0,0408,
• 2. 0,0386,
• 3. 0,0478,
• 4. 0,0392
• Ўртача –0,0448 г .

Натижа тўғрилиги 0,0448 – 0,0416 = 0,0032 Демак натижанинг тўғрилиги ўртача арифметик қийматни ҳақиқий қийматдан айирмасига тенг. Натижа тўғрилигини кўрсатувчи ушбу катталик тизимли хатолик ҳам дейилади. Ўлчов идиши ёки асбобини ноаниқлиги сабабли бўладиган бундай хатоликларни йўқотиш, ҳисобга олиш учун ўлчов асбоби ёки ўлчов идиши аниқлиги эталон намуна ёки стандарт эритма воситасида текширилади (калибрланади). Такрорийлик – айрим натижани ўртача қийматдан четланишини кўрсатади. Мисол: Fe(II) Такрорийлик 1 0,0408 - 0,0080 2 0,0386 - 0,0030 3 0,0478 0,0416 + 0,0062 4 0,0392 - 0,0024 5 0,0280 - 0,00136

Бу четланишлар айрим тасодифлар туфайли юзага келгани сабабли такрорийлик, кўпинча тасодифий хатолик деб аталади. 2.Абсолют ва нисбий хатоликлар. Тахлил натижаси тўғри бўлиши учун бир неча параллел тажрибалар ўтказилади. Параллел тажрибаларда олинган натижалар ўзаро бир-бирига тўғри келса, натижалар қайта такрорланувчан ҳисобланади. Қайта такрорланувчанлик математик статистика усуллари ёрдамида баҳоланади. Назарий ва амалий натижалар фарқини абсолют қиймати абсолют хатолик дейилади. Абсолют хатолик олинган натижа тўғрилигини кўрсатувчи катталикдир. Абсолют хатолик = Наз ± Амал бу фарқ қанча кичик бўлса, натижа шунча тўғри ва хато кичик бўлади.