Режа Мавзу бўйича нашр қилинган адабиётларнинг назарий таҳлили ва амалиётдаги муаммолар

21-жадвал
Тўлов лаёқати ва ликвидлик кўрсаткичлари

Коэффициент-лар	Аниқланиш формуласи	Бирликлар ифодаси	Изоҳ
1	2	3	4
Тўлов лаёқати кўрсаткичлари
1	ПМ+ҚММҚ/ТМ	ПМ-пул маблағлари ҚММҚ-қисқа муддатли молиявий қўйилмалар ТМ-тўлов мажбуриятлари
Оралиқ тўлов лаёқати	ПМ+ҚММҚ+ДМ/ТМ	ДМ-дебиторлик мажбуриятлари	Муддати ўтган мажбуриятлари чегирилади
Умумий тўлов лаёқати	ПМ+ҚММҚ+ДМ+ +ТМЗ/ТМ	ТМЗ-товар моддий захиралар
Ликвидлилик кўрсаткичлари
Жорий	А1-П1 ёки А1/П1>=	А1=ПМ+ҚММҚ	П1=КМ(кред.мажб.)
Қисқа муддатли	А2-П1 ёки А2/П2>=	А2=ДМ	П2=КМКҚ(қисқа муддатли кредит ва қарзлар)
Узоқ муддатли	А3-П3 ёки А3/П3>=	А3=ТМЗ	П3=УМКҚ(узоқ мудд. кредит ва қарзлар
Доимий	П4-А4 ёки П4/А4>=	А4=УМА	П4=ЎММ(Ўз маблағлари манбаи)

Молиявий барқарорлик коэффициентлари қаторига молиявий мустақиллик коэффициенти, ўз ва қарз маблағлари нисбати коэффициенти, молиявий қарамлик коэффициенти, ўз сармоясининг харакатчанлик коэффициенти, қарз маблағларининг жамланганлик коэффициенти, қарз ва ўз маблағлари нисбати коэффициентилари киради.

22-жадвал
Молиявий барқарорлик кўрсаткичлари

Коэффициентлар	Аниқланиш формуласи	Бирликлар ифодаси
1	2	3
Молиявий мустакиллик	ЎММ/БЖ	ЎММ-ўз маблағлари манбаси БЖ-баланс (пассив) жами
Ўз ва қарз маблағлари нисбати	ЎММ/Маж	Маж - мажбуриятлар
Молиявий қарамлик	БЖ/ЎММ
Ўз сармоясининг харакатчанлиги	ЎММ+УМКҚУМА/ЎММ	УМКҚ-узоқ муддатли кредитлар ва қарзлар УМА-узоқ муддатли активлар
Қарз маблағларининг жамланганлиги	Маж/БЖ
Қарз ва ўз маблағлари нисбати	Маж/ЎММ

Молиявий натижавийлик коэффициентлари қаторига активлар даромадлиги(рентабеллиги), хусусий капитал даромадлиги(рентабеллиги), қарз капитали даромадлиги(рентабеллиги), соф активлар даромадлиги(рентабеллиги) коэффициентлари киради.

23-жадвал
Молиявий натижалар билан боғлиқ кўрсаткичлар

Коэффициентлар__Анқланиш_форсуласи__Белгилар_изоҳи'>Коэффициентлар	Аниқланиши	Бирлик ифода
1	2	3
Баланс активи даромадлиги (рентабеллиги)	Дар(СФ)/А	Дар-даромад СФ-соф фойда А-активлар ўртача йиллик қиймати
Хусусий капитал даромадлиги (рентабеллиги)	Дар(СФ)/ХК	ХК-хуссий капитал
Қарз капитали даромадлиги	Дар (СФ)/ҚК	ҚК-қарз капитали
Соф активлардаромадлиги (рентабеллиги)	Дар(СФ)/СА	СА-соф активнинг ўртача йиллик қиймати

Ғарбий компанияларида (АҚШ, Қанада, Буюк Британия) кўпроқ молиявий коэффициентларнинг қуйидаги турларидан фойдаланиш кузатилади.

24-жадвал
Молиявий коэффициентлар ва уларнинг аниқланиши

Коэффициентлар	Анқланиш форсуласи	Белгилар изоҳи
1	2	3
ROA - Активларнинг жами суммасига тўғри келадиган фойда	СФ + Ф х (1 – Сс) / ЖА	СФ-соф фойда Ф- фоизлар Сс- солиқ ставкаси ЖА-жами активлар
ROE - хусусий капитал фойдалиги	Сф / Ак х 100	Ак - акционерлик апитали
ROLC - Инвестицияланган капитал фойдалиги	Сф + Ф х (1- Сс) / Умм + Ак	Умм-узоқ муддатли мажбурият

Корхонанинг бозор активлиги кўрсаткичлари қаторига акциянинг даромадлиги, акциянинг фойдалиги, акциянинг баланс қиймати, акция баҳоси ва фойда нисбати коэффициентлари киради¹¹.

25-жадвал
Бозор активлиги кўрсаткичлари ва уларнинг аниқланиши

Коэффициентлар	Аниқланиши	Бирлик ифода
1	2	3
Акциянинг даромадлиги	СФа/Абн	СФ-битта акцияга тўғри келадиган соф фойда Абн-битта акциянинг бозор нархи
Акциянинг фойдалилиги	Ад/Анн ёки Ад/Абқ	Ад-битта акцияга тўғри келадиган дивиденд суммаси Анн-битта акциянинг номинал қиймати (номинал фойдалилик нормасини аниқлашда) Абқ-битта акциянинг бозор қиймати (ҳақиқий фойдалилик нормасини аниқлашда)
Акция курс баҳосининг ўзгариши	Асб-Аоб/Анн	Асб-битта акциянинг бозор баҳоси Аоб-акцияни сотиб олиш баҳоси
Дивидендлик даражаси	Д/СФ	Д-тўланган дивидендлар суммаси СФ-корхона соф фойдаси

Иш активлиги коэффициентларига жами активларнинг, узоқ муддатли активлар, жорий активлар, ТМЗ, тайёр маҳсулот, товарлар, дебиторлик мажбуриятлари, кредиторлик мажбуриятлари айланувчанлик коэффициентлари киради.

26-жадвал
Иш активлиги кўрсаткичлари ва уларнинг аниқланиши

Коэффициентлар	Аниқланиши	Бирлик ифода
1	2	3
Жами активлар айланувчанлиги	МССТ/А	МССТ-маҳсулот сотишдан соф тушум
Узоқ муддатли активлар айланувчанлиги	МССТ/УМА	УМА-узоқ муддатли активлар
Жорий активлар айланувчанлиги	МССТ/ЖА	ЖА-жорий активлар
ТМЗ айланувчанлиги	МССТ/ТМЗ	ТМЗ-товар моддий захиралар
Тайёр маҳсулот айланувчанлиги	МССТ/ТМ	ТМ-тайёр маҳсулот
Товарлар айланувчанлиги	МССТ/Т	Т-Товарлар
Дебиторлик мажбуриятлари айланувчанлиги	МССТ/ДМ	ДМ-дебиторлик мажбуриятлари
Кредиторлик мажбуриятлари айланувчанлиги	СМИЧТ/КМ	СМИЧТ-сотилган маҳсулот ишлаб чиқариш таннархи

Омилли таҳлил-натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи бирликларни ва ҳисоб китоб қилиш мумкин бўлган бирликларда аниқлаш усулидир¹².

Омилли таҳлил натижавий кўрсаткичнинг қайси омиллар ҳисобига ўзгарганлигини, уларнинг ижобий ва салбий таъсирларини аниқлаш имконини беради. Бу эса корхона фаолиятини самарали бошқаришнинг муҳим йўналишларини белгилаб олишда аҳамиятли ҳисобланади. Омилли таҳлилни молиявий фаолият ва унинг самарадорлиги, натижавийлиги характерловчи барча жиҳатларга нисбатан қўллаш мумкин.
Омилли таҳлил қуйидаги шартлар асосида бажарилади.
натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи бирлик икки ёки ундан ортиқ бўлиши лозим;
натижавий кўрсаткич бир хил ўлчовли бўлиши лозим;
-натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи омилларни ҳисоб-китоблар орқали аниқлаш мумкин бўлиши лозим;
-натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи бирликлар ўртасида узвийлик, боғлиқлик, алоқадорлик бўлмоғи лозим;
-натижавий кўрсаткичларга таъсир этувчи бирликлар турли жиҳатларни акс эттириши лозим (баҳо, таннарх, ҳажм, структура ва ҳ.к. каби).
Молиявий таҳлилда омилли таҳлилдан кўпроқ корхона молиявий фаолияти натижавийлигини баҳолашда, фойда ва зарарлар ўзгаришига, рентабеллик ўзгаришига таъсир этувчи бирликларни баҳолашда фойдаланилади. Аслида ҳар битта натижавий кўрсаткични омилли таҳлилини амалга ошириш мумкин. Шу сабабли молиявий ҳолат таҳлили юзасидан омилли таҳлил мавзуларини қуйидагича таркиблаш мумкин
-иқтисодий ресурслар самарадорлиги, натижавийлиги билан боғлиқ бўлган кўрсаткичларнинг омилли таҳлили;
-активлар самарадорлиги, натижавийлиги билан боғлиқ бўлган кўрсаткичларнинг омилли таҳлили
-капитал ва мажбуриятлар самарадорлиги, натижавийлиги билан боғлиқ кўрсаткичлар омилли таҳлили;
-молиявий фаолият натижавийлиги ва рентабеллиги билан боғлиқ бўлган кўрсаткичларнинг омилли таҳлили
-корхонанинг бозордаги фаоллиги ва иш активлиги билан боғлиқ бўлган кўрсаткичларнинг омилли таҳлили.
Омилли таҳлил методикасини халқаро амалиётда машхур бўлган, ғарб таҳлил мактабининг буюк номоёндаси Дюпоннинг уч факторли модели мисолида куриб чиқиш мумкин.

Рхк=СФ/ХК

(1.1)

Ушбу ифодани сотув рентабеллиги (СФ/СТ), активларнинг айланувчанлиги (СТ/А) ва активларда хусусий капитални жамланиши (А/ХК )га мувофиқ қуйидаги кўринишга келтириш мумкин

Рхк=СФ/СТ*СТ/А*А/ХК

(1.2)

Бунда: Рхк- хусусий капитал рентабеллиги;
СФ-соф фойда;
СТ-сотишдан соф тушум;
А-охирги ҳисобот санасига активлар суммаси;
ХК-охирги ҳисобот санасига хусусий капитал суммаси.
27-жадвал
Хусусий капитал рентабеллиги ва унинг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар таҳлили

т/р	Кўрсаткичлар	Ўтган йил	Ҳисобот йили
1	2	3	4
1	Соф фойда	9000.0	9900.0
2	Сотишдан тушум	60000.0	63600.0
3	Активлар	120000.0	126000.0
4	Хусусий капитал	30000.0	30000.0

Хусусий капитал ретабеллиги ҳисоб-китоби ва унинг ўзгаришига таъсир этувчи бирликларнинг ҳисоб китобини қўйидаги жадвалда келтириб ўтамиз.
28-жадвал
Омиллар таъсирининг ҳисоб-китоби