Режа Мавзу бўйича нашр қилинган адабиётларнинг назарий таҳлили ва амалиётдаги муаммолар

11.Молиявий ҳисобот таҳлилининг назарий асослари бўйича илмий-назарий ва амалий тавсияларни ишлаб чиқиш

Бугунги кунда олимлар ўртасидаги соҳага оид долзарб муаммолардан бири бу – хўжалик юритувчи субъектлар молиявий ҳисобот таҳлили юзасидан ягона тартиб таомилларнинг белгиланмаганлиги билан изоҳланади.

Молиявий ҳисобот таҳлилининг назарий, ташкилий, методологик ва амалий жиҳатларини такомиллаштириш юзасидан тавсияларини бериб ўтишимиз мумкин.
1.Бизнес субъектлари томонидан тузиладиган ҳисоботлар (молиявий, солиқ, статистика ва ҳ.к.) сонининг ниҳоятда кўплиги ва аксарият ҳолларда ташқи томонга тақдим этилишига устунлик берилишидан воз кечиш лозим. Бу бевосита тузиладиган ҳисоботлардан биринчи навбатда хўжалик юритувчи субъектнинг ўзи манфаатдор бўлиши кераклиги билан изоҳланади. Базан, шундай хулосага келиш ўринлидек. Агар молиявий хизмат ходимлари молиявий ҳисоботларни давлат солиқ идоралари учун, статистика ҳисоботларини статистика бўлимлари учун, пул оқими тўғрисидаги ҳисоботларни банклар учун, инвестициялар бўйича ҳисоботларни инвесторлар учун тузар экан уларга тўланадиган меҳнат ҳақини ҳам шу идоралар бюджетидан молиялаштириш тўғри бўлмайдими. Бу хизмат тури бўйича маъмурчилик харажатлари корхонага қанчалик қимматга тушини ҳисоб-китоб қилиш қийин эмас албатта. Шу сабабли биринчи навбатда ҳисоботларнинг шакли ва уларнинг сонини оптималлаштириш, соддалаштириш лозим.
Молиявий ҳисоботларнинг ахборотлигиги, ҳаққонийли, объективлиги ҳамда таҳлилийлигини оширишмасдан таҳлилнинг таъсирчан дастакка айлантириб бўлмайди. Яъни, молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим этишнинг амалдаги тартиблари сифатли таҳлилни амалга оширишга имкон бермайди. Таҳлилий амалларга одатда ортиқча иш ва реал ўзгаришларни акс эттирмайдиган харакат сифатида қаралади. Молиявий ҳисоботлар тайёрлаш (қандай бўлмасин) ва тақдим этилиши билан қонунда белгиланган жавобгарликдан қутилиш истаклари бизнес субъектларини томонидан уларнинг ўзи учун амалга ошириладиган иш мазмунига айланмас экан бу жараён давом этаверади.
3. Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари бўйича молиявий ҳисоботларни тузишга ўтиш, уларни халқаро аудит стандартлари асосида хулосалашни тизимли равишда бизнес таҳлилда ҳам давом эттириш лозим. Амалдаги тартибларда ушбу алоқадорлик, боғлиқлик ва узвийлик маълум маънода бузилаётганлигини кўриш мумкин. Молиявий ҳисоботларни халқаро стандартлар асосида тайёрлаш ва тақдим этишни шунчаки мақсад эмас балки уни ҳақиқий ижодий таҳлиллаш объектига айлантириш лозим.
4.Молиявий ҳисобот таҳлилида таҳлилнинг уларни прогнозлаш йўналишига муҳим аҳамият қаратиш лозим. Ана шундагина молиявий ҳолат, фойда зарарларни келажакдаги кутилишлари бизнесга рағбатни кучайтиради. Тарихий қийматни 100 йил ўрганган билан таҳлил, субъектни фаолиятининг давомийлигини, унинг стратегик ривожланишнинг аниқ қарорларини қабул қилишга хизмат қилмас экан у ўзининг мақсадига эриша олмайди.
5. Молиявий ҳисобот таҳлилида хориж амалиётининг муҳим жиҳатлари корхоналар молиявий ҳолатини рейтинг баҳолашга, бозор активлиги кўрсаткичларига, инвестицион жозибадорликка, мижозларнинг кредитга қодирлигини баҳолашга қаратилади. Худди шу жиҳатларни Ўзбекистон амалиётида ҳам қўллаш бўйича тизимли ишларни йўлга қўйиш лозим деб ўйлаймиз.
6. Молиявий ҳисобот таҳлилдаги муаммолар ечимида бизнес-аналитикларнинг ролига муҳим аҳамият қаратиш лозим. Афсуски бу соҳа ҳам Ўзбекистон бизнес атмосферасига эндигина кириб келаётган мутахассислик ҳисобланади. Бугунги кунда ахборотлар оқимини қайта ишлаш, бошқарувнинг тезкор ва аниқ қарорларини қабул қилишни ушбу касб эгаларисиз тасаввур қилиб бўлмайди.
Тобора таъсир доирасини кенгайтираётган жаҳоннинг рақобатдош иқтисодиёти яшаб қолишни фақатгина истаклар асосидагина йўлга қўйишни имконсиз воситага айлантирмоқда. Биз бой бериб бўлинган натижаларнинг таҳлилидан бугун бутун бизнес жараёнларнинг таҳлилига, талабаларнинг таҳлилига ўтишимиз лозим.
Бизнес аналитикларнинг иш мазмуни таҳлилчининг анъанавий иш мазмунидан тубдан фарқ қилади. Шу сабабли бошқарувнинг ва бизнеснинг барча даражаларида ходимларнинг штат таркибига алоҳида касбий фаолият субъекти сифатида бизнес-аналитик, бухгалтер-аналитик, солиқчи- аналитик, молиявий-аналитикларни киритиш лозим.
Бу жараёнда айниқса молия институтлар муҳим объект ҳисобланади. Негаки молия институтлари иқтисодиётнинг энг мураккаб ва тахликали бўғини ҳисобланади.
7. Молиявий ҳисобот таҳлилида турли назарий манбалар(дарслик ва ўқув қўлланмалар)да турлича номланишлари доимо қарама-қарши фикрларга олиб келмоқда. Яъни, молиявий ҳисобот таҳлилини мавзуларини қамраб олган қуйидаги фан бирликларини ягоналаштириш лозим. Яъни, таҳлилнинг тарихий ривожланишида «Иқтисодий таҳлил», «Молиявий ва бошқарув таҳлили», «Хўжалик фаолияти таҳлили», «Молиявий таҳлил», «Молиявий ҳисобот таҳлили» каби турлича номланиб келинганлиги ўқувчини чалғитмоқда.
8. Таҳлилни назарий, методологик асосларини кучайтиришда таҳлилга доир халқаро стандартларини тузиб чиқиш, шунингдек ушбу касб эгаларини турли жамоат бирлашмалари фаолиятини йўлга қўйиш таҳлилнинг ривожланишида муҳим йўналиш ҳисобланади.
9. Олиб борилган таҳлил натижаларидан хулоса қилиш мумкинки соҳада, айнан иқтисодий, молиявий, бизнес таҳлили юзасидан нафақат Ўзбекистонда балки халқаро майдонда ҳам грантлар доирасида ишлар саноқли ҳисобланади. Иқтисодиётнинг нафқат микро кўламида балки макро кўламида ҳам ушбу лойиҳаларнинг таҳлилий қисми ва унинг нафлик даражаси пастлигича қолмоқда.
10 Молиявий ҳисобот таҳлилининг назарий асосларини такомиллаштиришда кадрлар муаммоси ҳам доим долзарб масала бўлиб келган. Унинг амалий ечими сифатида иқтисод таълим соҳасида «Молиявий-аналитик», «Бизнес-аналитик» таълим йўналишлари ва мутахассисликларини очиш лозим.
11. Бугуни кунда айнан таҳлилга оид интернет сайтларни очиш ва уларни доимий такомиллаштириб бориш соҳа ривожида муҳим ҳисобланади. Афсуски, бу борада ҳам муаммолар тугуни ечилмасдан қолмоқда.
12. ОТМ ўқув дастурларининг шакли ва мазмунидаги ўзгаришлар албатта соҳа ривожида бир мунча ўзгаришларга олиб келди. Жумладан, ўзбек тилида чоп этилган дарслик ва ўқув қўлланмлар, олиб борилаётган илмий тадқиқотлар ва уларнинг натижалари (рисолалар, услубий кўрсатмалар), ўқув курслари ва уларнинг давомийлигини оширилиши тасирида соҳада бир мунча ижобий натижаларга эришилмоқда. Бироқ ,ушбу манбаларда ҳам кўпроқ традицион, классик методологик базисдан фойдаланилмоқда, математик аппаратни кучайтиришга, статистик моделларга, эконометрик таҳлил методларига камроқ мурожаат қилинмоқда.
Албатта, тавсияларни қаторини истаганча давом эттириш мумкин. Бироқ, соҳада муаммонинг ечимига келиш осонгина амалга ошадиган жараён эмас. Жаҳонда бўлаётган инқирозларнинг сабаблари, оқибатлари ва уларнинг ечимлари бўйича дунё аналитикларнинг ҳалига қадар аниқ бир тўхтамга кела олмаганлиги сабабли, соҳа аналитиклари ҳам бизнес субъектлари молиявий ҳисоботларида яширинган барча муаммоларни тезда ва аниқ ҳал қила оладилар дейишга ҳали эрта.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ

Молиявий ҳисобот таҳлили фанининг предмети
Молиявий ҳисобот таҳлили объекти
Молиявий ҳисобот таҳлили мақсади
Молиявий ҳисобот таҳлили мазмуни
Молиявий ҳисобот таҳлили принциплари
Молиявий ҳисобот таҳлилини амалга ошириш босқичлари.
Инвестиция қарорлари ва кредитлар беришга доир қарорларни қабул қилишда молиявий ҳисобот таҳлили
Хўжалик юритувчи субъектнинг бўлғуси пул оқимига баҳо беришда молиявий ҳисобот таҳлили
Хўжалик юритувчи субъектга ишониб топширилган ресурсларга ва унинг мажбуриятларига баҳо беришда молиявий ҳисобот таҳлили
Раҳбар органларнинг ишига баҳо беришда молиявий ҳисобот таҳлили
Хўжалик юритувчи субъектнинг фаолияти, молиявий аҳволи ва ундаги ўзгаришларни таҳлил этишнинг ўзига хос хусусиятлари.
Молиявий ҳисоботдан фойдаланувчилар ва уларнинг ахборотга бўлган эхтиёжлари:таҳлил субъектлари, уларнинг қизиқишлари ва манфаатлари.
Хўжалик субъектининг молиявий аҳволи, фаолияти, молиявий аҳволдаги ўзгаришларни таҳлил этишнинг методологик асослари.
Молиявий ҳисобот таҳлилида қўлланиладиган усуллар
Молиявий ҳисоботни горизонтал таҳлили
Молиявий ҳисоботни вертикал таҳлили
Молиявий ҳисоботни тренд таҳлили
Молиявий ҳисоботни коэффициентли таҳлили
Молиявий ҳисоботни қиёсий таҳлили
Молиявий ҳисобот элементларини омилли таҳлили.
Молиявий ҳисобот таҳлилини ташкил этишнинг муҳим жиҳатлари ва қоидалари.
Молиявий ҳисобот таҳлили натижаларини умумлаштириш ва расмийлаштириш тартиби.

1 K. R. SubramanyamFinancial statement analysis, Eleventh edition.Published by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by, 66 бет.

2Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, 27 стр.

31. Рахимов М.Ю. Иқтисодиёт субъектлари молиявий ҳолатининг таҳлили.Т.: Молия –иқтисод, 2015. 75,101- бет.

4. Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти“Молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим этиш учун концептуал асос” (АВ да 09.09.2016 й. 475-1-сон билан рўйхатга олинган), Ўзбекистон Республикаси бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти, 1-сон БҲМС, “Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот”( АВ да 05.10.2012 й. 474-1 сон билан руйхатга олинган)

5. Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х

6. Васина Н.В. Моделирование финансового состояния сельскохозяйственных организаций при оценке их кредитоспособности: Монография. Омск: Изд-во НОУ ВПО ОмГАУ, 2012. с. 49.

7.Рахимов М.Ю. Иқтисодиёт субъектлари молиявий ҳолатининг таҳлили.Т.: Молия –иқтисод, 2015.-316 б.,
Ефимова О.В. [и др.]. Анализфинансовой отчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л, 2013. - 388 с.,
K. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by,
Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х,
Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, -622 ст.,
Вахрушина М.А. Анализ финансовой отчетности.М.: Финансы и статистика 2007. 367 стр

8.Рахимов М.Ю. Иқтисодиёт субъектлари молиявий ҳолатининг таҳлили.Т.: Молия –иқтисод, 2015.-316 б., ЕфимоваО.В. [идр.]. Анализфинансовойотчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л, 2013. - 388 с., K. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by, Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х, Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, -622 ст., Вахрушиной М.А. Анализ финансовый отчетности.М.: Финансы и статистика 2007. 367 стр

9. ЕфимоваО.В. [идр.]. Анализфинансовойотчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л, 2013. - 388 с., K. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by, Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х, Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, -622 ст., Вахрушиной М.А. Анализ финансовый отчетности.М.: Финансы и статистика 2007. 367 стр

10 ЕфимоваО.В. [идр.]. Анализфинансовойотчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л, 2013. - 388 с., K. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by, Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х, Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, -622 ст., Вахрушиной М.А. Анализ финансовый отчетности.М.: Финансы и статистика 2007. 367 стр, Пардаев М.К. ва бошкалар Молиявий ва бошкарув тахлили, дарслик.Т.:Чулпон. 2012,, 490 б., Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности. Минск: РИПО, 2012. — 367 с. Вахобов А.В., Ибрагимов А.Т., Ишонкулов Н.Ф. Молиявий ва бошкарув тахлили. Т.:Иктисод-молия. 2013,598 б., Ковальев В.В., Волькова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия.М.: Финансы и статистика, 2008, 415 с.

11 ЕфимоваО.В. [идр.]. Анализфинансовойотчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л, 2013. - 388 с., K. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by, Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х, Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, -622 ст., Вахрушиной М.А. Анализ финансовый отчетности.М.: Финансы и статистика 2007. 367 стр, Пардаев М.К. ва бошкалар Молиявий ва бошкарув тахлили, дарслик.Т.:Чулпон. 2012,, 490 б., Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности. Минск: РИПО, 2012. — 367 с. Вахобов А.В., Ибрагимов А.Т., Ишонкулов Н.Ф.Молиявий ва бошкарув тахлили. Т.:Иктисод-молия. 2013,598 б., Ковальев В.В., Волькова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия.М.: финансы и статистика, 2008, 415 с.

12 Ефимова О.В. [и др.]. Анализфинансовойотчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л, 2013. - 388 с., K. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by, Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998. — 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х, Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и статистика. 2003, -622 ст., Вахрушиной М.А. Анализ финансовый отчетности.М.: Финансы и статистика 2007. 367 стр

13 Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни 2016 йил 13-апрель