Qurilish materiallari va buyumlari

1.Keramik materiallar va buyumlar ishlab chiqarish uchun xom ashyolar
Keramik materiallar xom ashyosini asosan gil tashkil etadi. Gil xossalarini yaxshilash 
maqsadida uning tarkibiga Yog‘sizlantiruvchi, jins hosil qiluvchi, kuyib ketadigan va plastikligini 
oshiruvchi qo‘shimchalar qo‘shiladi. Gil tarkibidagi dala shpati magmatik (granit, sienit va x.k.) va 
metamorfik (gneys) tog‘ jinslarining nurashidan hosil bo‘lgan mahsulotdir. SHu sababli xom ashyo 
tarkibi asosan alyumosilikatlardan (Al2O3.2SiO2.2H2O) iborat bo‘lib, kvars, slyuda va boshqa 
minerallar, organik moddalar aralashgan bo‘lishi mumkin. Gil tarkibida ohakning bo‘lishi keramik 
material olish jarayonida ularning buzilishiga olib keladi.
Gilning donador tarkibi, zarrachalarning o‘lchamlari keramik material xossalariga ta’sir etadi. 
Gil tarkibida kaolin minerali ko‘p miqdorda bo‘ladi. Uning zarrachalari diametri 0,05 mm va undan 
kamroq bo‘lsa, gil suvga qorilganda plastik massa hosil bo‘ladi, quritilganda shaklini saqlab qoladi 

---

- 20 - 
va kuydirilgach buyum mustahkam va suvga chidamli bo‘ladi. Bundan tashqari gil tarkibida 
zarracha o‘lchamlari 0,005-0,15 mm li changsimon va zarracha o‘lchamlari 0,16-5 mm li qum 
bo‘lishi mumkin.
Gillarning asosiy xossalari plastikligi, havoda va kuydirishdagi kirishishi, olovbardoshligi, 
buyumning rangi va hokazolar.
Plastiklik gil va suv qorishmasining tashqi kuch ta’sirida Yoriqlar hosil qilmasdan kerakli shaklga 
kirishi va kuch olingach ushbu shaklni saqlab qolish xususiyatidir. Gil zarrachalari qanchalik mayda 
bo‘lsa, u shunchalik suvni ko‘p talab qiladi va buyumni quritish va pishirish jarayonida kirishish 
yuqori bo‘ladi. Gillar yuqori plastik (Yog‘li) o‘rtacha plastik va kam plastik (Yog‘siz) bo‘ladi. 
YOg‘li gillarga ishlov berish oson, lekin buyumlarni quritish va pishirish jarayonida hajmi 
kichrayadi va darzlar hosil bo‘ladi. Gil plastikligini oshirish maqsadida yuqori plastiklikdagi gil, 
bentonitlar va sirt aktiv moddalar (texnik lignosulfonatlar va sh.k.) ishlatiladi.
Yuqori plastiklikdagi gilni Yog‘sizlantirish uchun xom ashyo aralashmasiga 
Yog‘sizlantiruvchi qo‘shimchalar (shamot, shlak, kul, mayda qum va sh.k.) Yoki ma’lum miqdorda 
plastikligi kam gil qo‘shiladi.
Keramik materialda g‘ovak hosil qilish uchun uning tarkibiga yog‘och qipig‘i, toshko‘mir 
kukuni, lignin, torf changi singari kuydirish jarayonida yonib ketadigan qo‘shimchalar qo‘shiladi. 
Bu qo‘shimchalar yog‘sizlantiruvchi hisoblanadi.
TUZILISHI
Gil g’ishtlar ishlab chiqarishda ishlatiladi, uzunligi va chidamliligiga ko’ra gil 
cherepetsiyalari xona devorlari va pollarini yong’indan saqlashga yordam beradi. Gil quvurlari 
chidamliligi, uzunligi, rangsiz va arzonligi jihatidan kanalizatsiya quvurlarida, drenajlarda va suv 
quvurlarida foydalaniladi.