Qurilish materiallari va buyumlari

 
2.3 Metamorfik tog‘ jinslar 
 
Metamorfik jinslar tog‘ jinslarini yerning chuqur qatlamlarida yuqori bosim va harorat 
ostida o‘zgarishidan hosil bo‘lgan. Metamorfik jinslar strukturasi-teksturasi hosil bo‘lishida 
bosimning Yo‘nalishi katta rol o‘ynaydi. Metamorfizm jarayoniga tog‘ jinslari tarkibidagi suv va 
karbon kislotalari katta ta’sir ko‘rsatadi.
Metamorfik jinslarni hosil qiluvchi minerallarga magmatik jinslarda uchraydigan dala 
shpatlari, kvars, slyuda, rogovaya obmanka, cho‘kindi jinslarga xos bo‘lgan kalsit, dolomit 
minerallari, maxsus metamorfik jinslar kiradi.
 
3 Tabiiy tosh materiallari va buyumlari ishlab chiqarish 

---

- 17 - 
 
3.1 Qurilishda ishlatiladigan tog‘ jinslari 
 
Magmatik tog‘ jinslar. 
Tog‘ jinslarining chuqurlikda hosil bo‘lishi, ularni zich, 
mustahkam, chiroyli teksturali bo‘lishini ta’minlaydi.
Granit-
kvars (25-30%), dala shpati (ortoklaz, 35-40%) va slyudadan (510%) iborat. U och 
kulrang, kulrang, pushti, qoramtir-qizil, sariq ranglarda bo‘ladi. Granitning siqilishdagi 
mustahkamligi-120-250 MPa. U mo‘rt material bo‘lgani uchun zarbiy ta’sirlardan saqlash kerak.
Granitning g‘ovakligi 1,5% atrofida bo‘lib, suv shimuvchanligi juda kichik (0,5% hajm bo‘yicha).
Granit oq, sariq,kulrang, pushti, qizil ranglarda bo‘lib, teksturasi juda chiroyli bo‘ladi. Uning 
mustahkamligi, sovuqqa chidamliligi va yedirilishdagi qarshiligi yuqori bo‘lgani uchun bino 
sokollarida, fontan va qirg‘oq qoplamlarida, kislotaga chidamlilik talab etilgan joyda hamda yuqori 
mustahkamlikdagi beton tayyorlashda yirik to‘ldiruvchi sifatida ishlatiladi.
Sienit-
kaliyli (50-70%) va natriyli (10-30%) dala shpatlari, rangli minerallardan (10-20%) 
tashkil topgan. Sienit tarkibida kvars (10-15%) bo‘lsa, sienit kvarsli sienit deb yuritiladi. Sienit 
pushti, kulrang, ko‘kimtir ranglarda bo‘ladi.
Diorit-
dala shpati (45-50%), kvars (20-25%), rangli minerallardan iborat. Rangli 
minerallardan rogovaya obmanka ko‘proq bo‘ladi. Diorit mustahkam (150-300 MPa), sovuqqa 
chidamli, zarb va yedirilishga qarshiligi yuqori jinsdir. Shu sababli koshinlashda, yo‘l 
qoplamalarida va xaykaltaroshlikda ishlatiladi.
Gabbro-
dala shpati (plagioklaz), kulrang va qoramtir (avgit, olivin) minerallardan iborat. 
Gabbro zichligi 2,9-3,0 g/sm
3
, siqilishdagi mustahkamligi 200-300 MPa.
Gabbro jilolanganda juda chiroyli ko‘ringani uchun xaykaltaroshlikda, koshinlashda ishlatiladi.