Qurilish materiallari va buyumlari

Metallarni korroziya va olovdan himoyalash
Korroziya turlari
Metallar korroziyasi ishlatilish muhitiga qarab kimyoviy Yoki elektrkimyoviy turlarga 
bo‘linadi. Kimyoviy korroziya. Kimyoviy korroziya elektrolit bo‘lmagan organik quruq gazlar va 
suyuqliklarning metallarga ta’siri natijasida vujudga keladi. Kimyoviy korroziyaning bu turida 
metall yuzasi yuqori haroratda oksidlanadi. Bu turdagi korroziya kam uchraydi.

---

- 106 - 
Elektrkimyoviy korroziya. Metallarga elektrolitlar-kislota, ishqor va tuzlarning eritmalari 
ta’sirida elektrkimyoviy korroziya vujudga keladi. Bu agressiv muhitlarda metall korroziyasiga 
metall ionlarining eritmaga asta-sekin o‘tib emirilishi sabab bo‘ladi.
Turli metallar kontaktlashganda galvanik tok o‘tishi tufayli ular elektrkimyoviy korroziyaga 
uchrashi mumkin. Metallar strukturasi bir jinsli bo‘lmagani uchun mikrokorroziya vujudga kelishi 
va asta-sekin kristallararo korroziyaga aylanishi mumkin.
Elektrkimyoviy korroziya atmosfera suvlari, er osti suvlari va nam tuproqda, shuningdek 
daydi toklar ta’sirida hosil bo‘lishi mumkin. Bino va inshootlarning ochiq havoda ishlaydigan 
qismlari Yog‘in-sochin ta’sirida korroziyalanadi. Atmosferadagi suv havo aralashmasi tarkibidagi 
karbonat angidridi va oltingugurt po‘latni korroziyaga uchratadigan elektrolit hosil qiladi. Bunda 
po‘lat korroziya muhitining konsentratsiyasiga qarab tez Yoki asta-sekin emirilishi mumkin.
Er osti metall konstruksiyalari, quvurlar daydi toklar ta’sirida elektrkimyoviy korroziyaga 
uchraydi. Daydi toklar er osti kabellari, tramvay va elektropoezd temir Yo‘l izlari, elektr 
podstansiyalariga yaqin erlarda hosil bo‘ladi.
2.2 Metallni korroziyadan himoyalash
Metallarni korroziyadan lok-bo‘Yoq, metall va nometall qoplamalar vositasida hamda 
metall tarkibiga legirlovchi elementlar kiritib himoyalash mumkin.
Lok-bo‘Yoq bilan qoplash. Bu usulda metallni korroziyadan himoyalashning eng keng tarqalgan 
turidir. Qoplamalar nitroemallar, neft, toshko‘mir va sintetik loklar, oliflar va o‘simlik moylari 
asosida tayyorlangan bo‘Yoqlar, polimerlar asosidagi kukun to‘ldiruvchili va to‘ldirilmagan 
kompozitsiyalar bilan hosil qilinadi. Lok-bo‘Yoq qoplamalari metallni korroziyadan saqlash bilan 
birga unga estetik chiroyli tus beradi.
Nometall qoplamalar. Metallni maxsus qorishmalar bilan sirlash, shisha, sement-kazein 
kompozitsiyalari, list plastinkalar va plitkalar bilan qoplash, polimer nometall qoplamalar usulida 
metallni korroziyadan saqlashga kiradi. Bu usulning kafolati qoplama materialning korroziya 
muhitiga chidamliligi, zichligi, metallga adgeziyasi (Yopishishi) va shu kabi omillar bilan 
belgilanadi. Nometall qoplamalar bilan bino va inshootlarning er osti va usti metall konstruksiyalari 
himoyalanishi mumkin.
Metall qoplamalar. Metallarga galvanik, kimyoviy, qizdirib metallizatsiyalash va boshqa 
usullarda metall qoplamalar qoplanadi. Galvanik usulda himoyalashda metall yuzasiga tuzlar 
eritmasidan metallarni elektrolitik cho‘ktirish vositasida birorta himoyalovchi metallning yupqa 
himoya qatlami hosil qilinadi.
Qizdirib qoplash usulida metall buyumlar suyultirilgan himoyalovchi metall to‘ldirilgan 
vannaga (rux, qalay, qo‘rg‘oshin) botirib olinadi.
Metallizatsiyalash usulida metall buyum yuzasiga siqilgan havo vositasida suyuqlantirilgan metall 
purkab, yupqa qoplama qatlam hosil qilinadi.
Legirlash usulida himoyalash. Bu usulda metall tarkibiga oz miqdorda legirlovchi 
elementlar kiritiladi. Hosil bo‘lgan qotishmalar korroziya muhitiga chidamli bo‘ladi. Qurilishda eng 
ko‘p ishlatiladigan po‘latni korroziyaga bardoshligini oshirish maqsadida uning tarkibiga mis, xrom, 
nikel, fosfor va boshqa elementlar kiritiladi. Legirlangan po‘latlar ochiq havoda va er ostida 
ishlatiladigan konstruksiyalar tayyorlashda ishlatiladi.
2.3 Metallni olovdan himoyalash
Metall buyum va konstruksiyalar olov va yuqori harorat ta’sirida fizik-mexanik, deformativ 
xususiyatlarni o‘zgartiradi. Buning natijasida noxush oqibatlar kelib chiqishi mumkin.