Qurilish materiallari va buyumlari

5. Po‘lat turlari va xossalari 
Po‘lat va temirbeton konstruksiyalarni qurilish tizimida ishlatilganda ularning ekspluatatsiya 
sharoitini hisobga olish kerak. Haroratning, namlikning, muhitning o‘zgarishi po‘latning xossalariga 
salbiy ta’sir etishi mumkin. Bunday sharoitlarda po‘lat zanglashi, eskirishi, plastikligi keskin 
kamayishi Yoki ortib ketishi va charchashi mumkin. Ushbu xolatlarni bartaraf etish uchun po‘lat 
tarkibini va xossalarini quyidagi usullar bilan modifikatsiyalash zarur:
-Suyuqlangan po‘latga karbidlar, nitridlar, oksidlar (Sr
2
O
3
; Fe
2
O
3
; Al
2
O
3
va sh.k.) kiritish;
-Legirlovchi elementlarni kiritish;
-Termik va termomexanik usullarda po‘latga ishlov berish.
Po‘lat tarkibini modifikatsiyalashdan maqsad uning strukturasini sozlash, ichki zo‘riqishni 
kamaytirish natijasida mustahkam, korroziyaga chidamli, oson qayta ishlanadigan po‘latlarni 
olishdir.
Legirlovchi elementlar
konstruksion po‘lat tarkibiga: Sr-0,8-1,1%; Ni-0,5-4,5%; Si-0,5-
1,2%; Mn-0,8-1,8% miqdorlarda kiritiladi. Po‘lat tarkibini legirlash uchun vanadiy, molibden, titan 
va boshqa elementlar ham juda oz miqdorda qo‘shilishi mumkin. Legirlovchi elementlar po‘latda 
mayda donador struktura hosil qilishi va shu bilan birga po‘lat xossalarini keskin yaxshilashi 

---

- 101 - 
mumkin. Po‘latga termik va termomexanik ishlov berish samarali va keng tarqalgan usuldir. 
Po‘latni termik ishlashning usullari quyidagilar: toblash, bo‘shatish, yumshatish va normallash.
Toblash
-po‘latni 800-900
0
S gacha qizdirish va suv Yoki moyda tez sovitishdan iborat. Po‘lat 
toblanganda qattiqligi va mustahkamligi ortadi, lekin zarbiy mustahkamligi kamayadi.
Bo‘shatish
-po‘latga termik ishlov berishning oxirgi operatsiyasi bo‘lib, uning xususiyatlarini 
yaxshilaydi.