Qurilish materiallari va buyumlari

Po‘lat ishlab chiqarish jarayoni.
CHo‘yan tarkibidagi aralashmalarniuglerod, kremniy, 
marganets, oltingugurt, fosfor va sh.k. turli usullar bilan kamaytirib po‘lat olinadi. Bu jarayonda 

---

- 99 - 
aralashmalar shlakka aylanadi Yoki butunlay Yonib ketadi. Po‘lat eritishda asosiy xom ashyo 
cho‘yan bo‘lib, po‘lat bo‘laklari, ferroqotishmalar, temir rudasi va flyuslar ham ishlatiladi.
Quyida po‘lat eritishning asosiy usullarini qisqacha izohlab o‘tamiz.
Konvertor usuli.
Konvertor usulida po‘lat olish suyuqlangan cho‘yanga siqilgan havo purkab 
qo‘shilmalarni shlakka o‘tkazishdan iborat. Konvertor noksimon shaklda bo‘lib, ichiga olovbardosh 
material qoplangan po‘lat idishdir (2-rasm). Konvertorga yuborilgan kislorod bilan boyitilgan havo 
ta’sirida temirning chala oksidi FeO hosil bo‘ladi. Kislorod kremniy, marganets, fosfor oksidlari 
bilan reaksiyaga kirishib oksidlar hosil qiladi. Bu oksidlar shlakka o‘tadi Yoki kuyib ketadi, FeO 
esa sof temirgacha tiklanadi.
35.2-rasm. Konvertor sxemasi 
1-aylanadigan noksimon idish; 2-futerovka; 3-havo beriladigan furm teshik; 4-burish mexanizmi. 
Bu usulda temir olish jarayoni 15-30 minut davom etadi. Zamonaviy konvertor sig‘imi 600 tonna 
bo‘ladi va bu usulda po‘lat olish yuqori unumli va tejamlidir. Bu usulning kamchiligiga po‘lat 
tarkbiga pufakchalar kirib qolishi hisoblanadi. Konvertor po‘latidan profillar, listlar, simlar 
tayyorlanadi va qurilishda ishlatiladi. 
Marten usuli. 
Marten usulida cho‘yan temir rudasi Yoki metallom (ikkilamchi xomashyo) 
bilan birga maxsus pechlarda Yoqilg‘i gaz va kislorod aralashmasini purkab olinadi. Bu jarayon 
natijasida 4-8 soat davomida avval temirning chala oksidi hosil bo‘ladi va sof temirgacha tiklanadi.
35.3-rasm. Marten pech sxemasi 
1-tag; 2-gumbaz; 3-regeneratorlar. 
Marten pechi ishchi kamerasi gorizontal bo‘lib, 1000 tonna sig‘imga ega bo‘ladi. Pechning 
ichki qismi olovbardosh g‘isht bilan qoplanadi (3-rasm).
Po‘latni bu usulda eritish jarayonida ferroxrom, ferrovanadiy va boshqa turdagi qo‘shimchalar 
kiritilib legirlangan po‘lat olinadi. Po‘lat eritmasi kovsh vositasida po‘lat va cho‘yandan 

---

- 100 - 
tayyorlangan maxsus qoliplarga (izlojnitslar) quyiladi. Marten po‘lati sifatli bo‘lib, undan qurilish 
konstruksiyalari va armaturalar tayyorlanadi.