Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Muammoli 
vaziyatlar 
yaratishda 
«Qisqartirilgan» 
usuli. 
Adabiyotlarda keltirlishicha, “Qisqartirilgan” usulning ikki shakli mavjud: 
1.Undovchi suhbat 
- «ekskavator», ya’ni muammo, savol, qiyinchiliklarni 
kovlab chiqarib, o‘quv jarayonini shakllantirishga yordam beradi. Bular: 
-
qarama-qarshiliklarni yaratishga;
-
o‘quv muammolarni shakllantirishga undaydi. Masalan,
-
Ko‘makchi fe’Ilar ravishdoshning 
-a,-y, -(i)b 
shakllariga qo‘shilib, o‘z 
mustaqil ma’nolarini yo‘qotgan, asosdan anglashilgan harakatning bosqichlari 
(boshlanish, davom etish, tugallanishi) va tarzi (tezligi, imkoniyati)ni 
bildiradimi? 
-
Ko‘makchi fe’lni qabul qiluvchi ravishdosh yetakchi fe’l hisoblanadimi? 
-
Ko‘makchi fe’l faqat yetakchi fe’l bilan birgalikda qo‘llanadimi? 
-
Birdan 
ortiq 
asosdan 
tashkil 
topib, 
asoslar 
orasiga 
boshqa 
qo‘shimchalarni qo‘shib bo‘lmaydigan, bitta so‘roqqa javob bo‘luvchi fe’llar 
qo‘shma fe’l sanaladimi? 
-
Qo‘shma fe’llar ot, sifat, son, olmosh,undov va taqlid so‘zlarga 
qil, et, 
bo‘l 
singari so‘zlarni qo‘shish bilan hosil bo‘ladimi? 

---

119 
-
Ko‘makchi fe’llarning har ikkala qismi o‘zining lug‘aviy ma’nosini 
saqlagan bo‘ladimi? 
-
Ikkinchi qismi o‘z ma’nosida qo‘llanilmaganda ko‘makchi fe’lli so‘z 
shakli hosil bo‘ladimi?
2.Yo‘naltirilgan suhbat
— topshiriq va savollarning mantiqiy tizilgan 
zanjiri - “lokomativ”, yangi bilimlarga harakatlantiruvchi, faoliyat usuli; 
o‘quvchini qadam baqadam dars mavzusini yaratishga qaratilgan savol va 
topshiriqlarning berislishi. Bu usul muammoli vaziyat yaratishni talab etmaydi, 
balki “qaytarish” orqali ketma-ket bilimlar esga olinadi.
-
Ko‘makchi fe’llar deb nimaga aytiladi?
-
Qanday fe’llar yetakchi fe’l sanaladi?
-
Ko‘makchi fe’l qanday shakldagi yetakchi fe’llarga qo‘shiladi?
-
Qo‘shma fe’llar deb nimaga aytiladi?
-
Qo‘shma fe’llar qanday yasaladi?
-
Qo‘shma fe’llarning imlosi haqida so‘zlab bering?