Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

mushkul kunlari bolasini 
tishida tishlab, yuvib, tarab, o`pib, opichlab,
baxtlarni balog`atga yetkazgan ona, mushfiq 
volidam, mehribon onaizorim, uyqusiz tunlar 
hamdamim, oq sut bergan azizim, aziz onajonim. 
Til hodisalarining mohiyatini anglash, ilmiy 
va badiiy uslubda qo`llaniladigan so`zlarni 
farqlash, bu so`zlarning ma’no nozikligini 
sharhlash 
maqsadida 
so`zlar 
taqqoslanishi 
mumkin. So`zlardagi oddiy na ko`tarinki (bo`yoqdor)likni taqqoslash hamda 
ularning farqini aniqlash kabi ishlar o`quvchilarning so`z boyligini oshirish na 
so`zdan to`g`ri foydalanish malakalarini shakllantirishga ijobiy ta’sir ko`rsatadi.
2.
 
Quyidagi parchadan zid ma’noli so`zlarni toping. 
Bilim olganing sayin, 
Diling yorishar tayin, 
Charog`ondir kunlaring 
Nur sochadi tunlaring. 

---

128 
Aql nuri birla to`ldi dunyoga ilm-u hunar, 
Aqlsiz inson qachon bilg`usidir naf-u zarar. 
3.
 
Quyidagi parchadan shakldosh so`zlarni toping. 
Olma eksa bog`iga har kim, 
Mehmoniga ol, ye demasmi? 
«Olma» mening mehmondo`st halqim 
Odatiga yot so`z emasmi? 
Xo`b bilingni, har ishning ko`zi bor, 
Non ushog`in toptamaydi ko`zi bor, 
Ko`z olaytirmang sira el oshiga 
Har yerda el qulog`i, ko`zi bor. 
4.
 
Quyidagi parchadan talaffuzi bir xil so`zlarni toping. 
Komandamizdir terma, 
Xom paxtalarni terma, 
Bunda ikki terma bor 
Toping, qanday farqi bor? 
Yalla, yala, qal’a, qala, 
Ma’nolarin bir-bir sana. 
Da’vo, davo, sa’va, sava, 
Ma’nolarin bir-bir sana. 
5.
 
Quyidagi so`zlarning ma’nolarini rasmlar orqali tushuntiring. 
Po`lat qushlaru zangori kema, 
Qanotli do`stlaru, 
O`rmon malikasi, 
Oq oltinu, oltin qo`llar 
Qora oltin, Kumush tolalar, 
Qanday so`zlardir. 
Toping bolalar? 
So`zlarni kuzatish hamda taqqoslash keng qo`llaniladigan aqliy faoliyat 
usuli bo`lib, ijodiy izlanuvchanlik darslarida muhim ahamiyat kasb etadi. Unga 
asoslangan topshiriqlar o`quvchilarning fikrlash faoliyatini rivojlantirishga 
samarali ta’sir ko`rsatadi. Bunday ijodiy topshiriqlardan darsning istagan 

---

129 
bosqichida unumli foydalanish mumkin. Ular ayniqsa ona tilidan yangi bilimlar 
berishda ancha qo`l keladi. O`quvchilar berilgan so`z va birikmalarni kuzatib, 
ulardan o`zlariga zarur narsalarni ajratib oladilar va shu asosda muayyan
xulosaga keladilar.
Insho darsi 
Insho o`quvchilar yaratadigan matnning oliy ko`rinishidir. Insho bolaning 
o`zligi demakdir. Uning tafakkuri, dunyoqarashi, narsa, voqyea-hodisalarga 
munosabati, tarbiyalanganlik darajasi, mustaqil turmushga tayyorligini 
belgilovchi bosh me’yor ham inshodir. Ona tili o`qitish amaliyotida o`quvchilar 
yaratadigan insholar tur jihatdan ham juda xilma-xildir. 
Pedagogik maqsadga ko`ra bolalar inshosini shartli ravishda uch guruhga 
ajratsa bo`ladi:
a) ta’lim insholari;
b) nazorat qilishga qaratilgan insholar; 
v) ko`rik tanlov insholar. 
Maktabda o`tkaziladigan insholarning asosiy qismini ta’limiy insholar 
tashkil etadi. 
O`quvchilarning 
inshosi 
xilma-xil 
mashqlar 
asosida 
shakllantirilishi mumkin.