Qalandarova baxtigul ozod qizi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari

Dilshod ko‘zi boylangan holda bolalarni qanday topa olyapti?

Ko‘zi bog‘langan holda harakatlanganda Dilshod qanday harakatlanyapti?...

“Mushuk bilan chumoli” ertagi [4.] asosidagi rasm bilan ishlash.
Ekranda Aziz Abdurazzoqovning “Mushuk bilan chumoli” ertagiga ishlangan rassom Xurshid Ziyoxonning “Mushuk bilan chumoli’’ rasmini kattalashtirib ko‘rsatib, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar bilan quyidagicha suhbat o‘tkazish lozim:
- Bolalar, siz bu rasmda nimalarni ko‘ryapsiz?
- Mushukni, chumolini.
- Mushuk nima qilyapti?
- Yotibdi.
- Mushuk chumoliga nima dedi?
- Nima qilasan mehnat qilib, damingni ol, dedi.
- Chumoli mushukka nima dedi?
- Mehnat qilish kerak.
- Mushuk qanday kiyingan?
- Oyog‘iga etik kiyib olgan.
- Bolalar, kimni mehnatsevar deyish mumkin? Nima uchun?
Bu savollarga javob olinib, berilgan javoblar to‘ldirilib boriladi. So‘ngra tarbiyalanuvchilarga “Bolalar, biz xuddi chumoliday mehnatsevar bo‘lishimiz karak” degan jumla bilan suhbat yakunlanadi. So‘ngra mehnatsevarlik haqidagi suhbatni kengaytirish, o‘rni bo‘lsa shu haqda sodda maqollarni yod oldirib “Mushuk bilan chumoli” ertagining mazmuniga bog‘lash zarur.
Kuzatishlar va o‘tkazilgan mashg‘ulotlar shuni ko‘rsatadiki, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning og‘zaki nutqini o‘stirish va shu asosida tafakkurini rivojlantirishda rasmlardan foydalanish mashg‘ulotlarida turli mavzularga bag‘ishlangan rasmlar yig‘imidan foydalanish ancha o‘rinli ekanligi tasdiqlandi. Shuningdek, quyidagi mavzulardagi rasmlardan ham bolalar og‘zaki nutqini o‘stirish uchun foydalanish mumkin:
“Uy anjomlari” turkumidagi rasmlar bilan ishlash.
Bunda tarbiyachi 1-suratdagi uy anjomlari nomini aniq qilib aytishi, so‘ngra bolalardan uning nomlarini takrorlashini so‘rashi lozim: stol, kreslo, divan, eshik, parda, gilam, karniz, deraza, pol, potolok, gul…
Yuqoridagi yevropacha uy anjomlarining nomini to‘g‘ri qo‘llashga, talaffuzini to‘g‘ri aytishga o‘rgatish bilan bolajonlar shu so‘zlarni o‘z nutqida faol qo‘llay boshlaydilar. Shuni unutmaslik kerakki, bolalarning nutqi qanchalik boy bo‘lsa ularning tafakkuri ham shunchalik keng bo‘lishi isbotlab o‘tirishning keragi bo‘lmagan haqiqatdir. Garchi uy anjomlarining nomlari mavhum taffakkurga juda katta ta’sir ko‘rsatmasa ham fikrlashni yaxshilanishiga ijobiy ta’sir qilishi aniq.
Keyingi bosqichda o‘zbek milliy anjomlari bilan tanishtirish uchun boshqa rasmlarni ko‘rsatib, undagi narsa-buyum nomlarini bolalarning o‘zlariga ayttiriladi. Bu jarayonda bolalar juda jonlanib, faollashib javob bera boshlaydilar. Shu rasmda tasvirlangan taxmon, ko‘rpa, ko‘rpacha, yostiq, gilam, deraza, parda, , ship, eshik kabi so‘zlarni qiynalmay aytadilar. Lekin turli millat bolalaridan tashkil topgan guruhlarda bolalar o‘z tillaridagi so‘zlarni qo‘llab javob qaytarishadi. So‘ngra har bir narsa-buyumlarnilarni bir xilda talaffuzga o‘rgatish zarur. Agar bolalar to‘g‘ri talaffuzda qiynalsa, so‘z qayta – qayta ayttirilaveradi.
So‘ngra uy buyumlarining ranglari va miqdori haqida suhbat o‘tkaziladi. Suhbat jarayonida har bir bola bilan yakkama – yakka ish olib boriladi. Buymlarning ranglari va miqdorini bolalar aniq bilib olgunlaricha bu mashq bir mustahkamlovchi savol – javoblar bilan yakunlanadi.