Pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

2.1. KO’PBURCHAKLAR MAVZUSIGA OID DASTLABKI TUSHUNCHALAR

Aslini olganda, ko’pburchaklar mavzusiga boshlang’ich sinflarda ham takror va takror to’xtalamiz. Darsliklarda biror marotaba ham “ko’pburchak” so’zini uchratmagan bo’lsak, qanday qilib? Xo’sh, unda qachon va qaysi darslikda ko’pburchaklar mavzusi o’tildi?

Haqiqatan ham ko’pburchak so’ziga ko’zimiz tushmagan. Biroq boshlang’ich sinflarda to’g’ri chciziqlar, kesmalar, siniq chiziqlar, turli shakllar deyarli har bir mavzuda o’z aksini topgan. Mohiyat shundaki, biz ko’rgan ana shu shakllar aslida ko’pburchaklar oilasiga mansub va ko’pburchaklar siniq chiziqlardan tashkil topganidadir. Boshlang’ich sinflarda uchburchak, to’rtburchak va hatto, besh va oltiburchaklarni ham uchratganmiz. Albatta, bularning bari ko’pburchaklardir.
Biz esa hozir sizlar bilan boshlang’ich sinfga to’xtalmaymiz. 5-sinfda ko’pburchak tushunchasi bilan tanishamiz.

5-sinfda matematika darsligi “Natural son tushunchasi” bilan boshlanadi. Undan keyin keladigan mavzu esa “Kesma. Kesmaning uzunligi”dir. Aynan ushbu mavzuda siniq chiziq, uning bo’g’inlari va siniq chiziqning uzunligi tushunchalariga sodda ta’riflar va unga doir bir qancha misollar keltirib o’tilgan. Demak, darsimizni boshladik.

1-chizmadagi shakl siniq chiziq deyiladi. “ABCD siniq chiziq” deb o’qiladi. Shu siniq chiziq 3 ta kesmadan tuzilgan. Kesmaning ta’rifi bilan bir oz oldin tanishdik. Siniq chiziqni tashkil qiluvchi kesmalar uning bo’g’inlari deyiladi. ABCD siniq chiziq 3 bo’g’inli. Siniq chiziqning uzunligi xuddi kesmaning uzunligi singari uning har bir bo’g’ini uzunliklari yig’indisiga teng.

1-chizma.
Shundan so’ng ”Kesmalarni taqqoslash. Uzunlik o’lchov biriklari” mavzusi o’tiladi. Undan keyin esa ko’pburchaklar oilasining eng kichik vakili bo’lmish “Uchburchak” mavzusi o’tiladi. Uchburchak haqidagi boshlang’ich tushunchalar bilan tanishing.
2-chizmadagi AB, BC va AC kesmalar ABC uchburchakni tashkil qiladi. A, B, C nuqtalar uchburchakning uchlari; AB, BC va AC kesmalar esa uchburchakning tomonlari deyiladi.
U chburchakning uchala tomoni uzunliklarining yig’indisi uchburchakning perimetri deyiladi: