Табиий шифо воситалари 3-китоб тошкент

Ерёнғоқни доривор сифатида ишлатиш усуллари: 

100-200 грамм миқдоридаги ерёнғоқ мағзи ҳар куни овқатдан 1 соат 
илгари хомлигича, яхши чайналиб ейилиши бир қанча касалликларга 
шифо бўлади. 

Гемофилияда ерёнғоқ мойи бир ош қошиқдан кунига 3 маҳал ичиш 
учун буюрилади. 
Лимон ўтнинг шифобахш хусусиятлари 
Бисмиллоҳ деб, баён айлаб ҳикмат айтиб,
Толибларга дури-гавхар сочдим мано.
Риёзатни қаттиқ тортиб, қонлар ютиб,
Ман дафтари соний сўзин очдим мано. 
А. Яссавий 
Лимон ўт (Мелисса лекарственная, маточник, медовка, мята 
лимонная, роевник, пчельник) нинг номи унинг ҳиди лимонга жуда ҳам ўхшаб 
кетиши туфайли олинган. Унинг илмий адабиётлардаги номланиши эса 
ўсимликнинг хиди ва асалларнинг нектар йиғиши учун ҳизмат қилиши 
туфайли грекча иккита сўздан келиб чиққан: «meli» - асал ва «phyllon» - 
барглар. Бу ўсимлик Melissa лар авлодига мансуб бўлиб, унинг икки тури 
мавжуд: доривор мелисса (Melissa officinalis L.) ва икки шоҳли мелисса 
(Melissa bicornis Koko). Доривор мелисса баландлиги 30-150 см бўлган кўп 
йиллик ўтсимон ўсимликлар оиласига мансуб. Барча ўсимлик барглари 
гуллагунича ёқимли лимон хидига эга бўлиб, гуллагандан сўнг, хиди анча 
камаяди ёки ёқимсиз бўлиб қолади. Европада мелиссанинг эфир мойлари 
анча кўп бўлган турлари ҳам яратилган. Доривор восита сифатида лимон 
ўтнинг барглари (Folium Melissae) ва ўсимталарнинг уч қисмлари (Herba 
Melissae) ишлатилади. Уларни лимон ўт гуллашидан олдин узиб олинади ва 
олдин очиқ ҳавода, панада (ёки 40 даражадан юқори бўлмаган хароратда 
совуқ сушилкада) қуритилади. Кейин улар яхши шамоллатилиб туриладиган 

---

Аюпов Равшан Хамдамович 
104 
хоналарда сақланади. Лимон ўтдан бир мавсумда 3-4 марта хосил йиғиб 
олиш мумкин. Унинг таркибидаги эфир мойлари йўқолмаслиги учун 
баргларни хаво булут бўлганида, кун ўртасида териб олган маъқул. Италия, 
Франция, Германия ва бошқа Европа давлатларида мелиссанинг ер устки 
қисмлари ва барглари қимматли хомашё ҳисобланади. Лимон ўтнинг доривор 
хусусиятлари ундаги эфир мойлари туфайлидир. Бу ўсимликдан цитраль, 
цитронелол, гераниол, линалиол ажратиб олинади. Цитраль туфайли хомашё 
ёқимли лимонли хидга эга бўлади. Лимон ўтнинг ёш барглари ва биринчи 
теримдаги барглари таркибида 0,29% гача эфир мойлари бўлиб, иккинчи 
йиғимда эфир мойлари 0,13%, учинчи теримда эса атиги 0,1% бўлади. 
Мелисса баргларида фенилкарбон кистоталари ва унинг депсидлари: кофе 
кислотаси, розмарин кислотаси, мелитрин кислотаси ва хлороген 
кислоталари, флавоноидлар, тритерпенлар бўлади. Лимон ўт уруғларида эса 
20% гача ёғлар бўлади.
Лимон ўтни тиббиётда бундан бир неча минг йиллар олдин Хитойда, 
Римда ва Қадимги Грецияда ишлатилина бошланган. Унинг асал 
етиштиришдаги аҳамияти ҳам жуда катта. Асаларичилар ўз баданларига янги 
лимон ўт баргларини суриб, асалариларнинг тўдаларини тутиб олишган. 
Табиблар уни микробларга қарши, антисептик восита, дизентерияга қарши, 
тинчлантирувчи восита ва кўриш қобилиятини яхшиловчи доривор сифатида 
ишлатишган. Абу Али ибн Сино лимон ўтни юракни енгиллаштирадиган ва 
мустаҳкамлайдиган, овқат хазм бўлишига ёрдам берадиган, меланхолияга 
қарши восита сифатида эслатиб кетган. Таркибида лимон ўт бўлган доривор 
воситалар тинчлантирувчи, спазмолитик ва газ хайдовчи хусусиятларга эга. 
Мелисса енгил уйқу келтирувчи хусусиятга ҳам эга. Лимон ўт таркибидаги 
эфир мойларининг асосий таъсири мияда сезилади ва у енгил транквилизатор 
сифатида таъсир қилади. Мелисса иштаҳани очади, ошқозон шираси 
ажралишини кўпайтиради, ўт хайдовчи хусусиятига эга ва ферментациянинг 
аномалияларини йўқ қилади. Лимон ўт қабул қилинганида нафас олиш 
секинлашади, юрак уриши камаяди ва қон босими тушади. Унинг эфир 

---

Аюпов Равшан Хамдамович 105 
мойлари герпес вирусига, гриппга ва Ньюкасл касалликларига қарши 
активликка эга бўлиб, бу унинг таркибидаги розмарин кислотаси 
туфайлидир. Мелиссанинг сувли-спиртли экстракти шамоллашга қарши ва 
антиоксидант таъсирлари ҳам розмарин кислотаси билан боғлиқ. Розмарин 
кислотаси хужайралараро муҳитда кислороднинг озод радикалларини боғлаб 
қўяди. Лимон ўтнинг токсиклик даражаси унчалик юқори эмас, аммо уни 
гипотонияда қабул қилиш ярамайди. Мелиссанинг препаратларини қабул 
қилганда бош айланиши, бўшашиш, чарчаш, уйқу келиши, диққатнинг 
пасайиши, кўнгил айниши, қусиш, ошқозон қайнаши, ич кетиши, ич қотиши 
ва томир тортишиши кузатилиши мумкин. Шунинг учун лимон ўт асосида 
тайёрланган дориворлар қабул қилганда беморлар хавфли фаолият турлари 
билан 
шуғулланмасликлари, 
диққатни 
жалб 
қиладиган 
ишларни 
бажармасликлари, тезкор ҳаракат ва рухий фаолият талаб қиладиган 
ишлардан ўзларини тийишлари лозим.
Лимон ўтнинг барги экстракти гериатрик амалиётда самарадор седатив 
восита 
сифатида 
қўлланилади. 
Бундай 
препаратларни 
умумий 
асабийлашишда, 
истерияда, 
вегетатив 
қон-томир 
дистониясида, 
уйқусизликда, мигренда, юракдаги функционал оғриқларда, тахикардияда, 
атеросклерозда, бош айланишида, қулоқларда шанғиллаш кузатилганида, 
юрак ритми бузилишида ва эмоционал факторлар таъсирида артериал босим 
ошганида қўлланилиш тавсия этилади. Лимон ўтдан тайёрланган воситалар 
иштаҳани очиш учун, овқат хазм қилиш жараёни бузилганида, ошқозон 
неврозларида, гастритда, колитда, метеоризмда, астмада ва невралгияда ҳам 
қўлланилади. Геморройда лимон ўт шарбати билан клизмалар қилиш тавсия 
қилинади. Мелисса баргларининг гуллашдан олдин териб олинган барглари 
сийдик ҳайдовчи восита сифатида ишлатилади. Лимон ўтни аллергик 
дерматозларда, фурункулезда ҳамда косметологияда ванна ва компресслар 
кўринишида ишлатиш тавсия этилади. Стоматологияда эса уни гингивит 
касаллигида оғиз чайиш учун буюрилади. Медицина амалиётида мелиссали 
сув, мелиссанинг эфир мойи ва мелисса спирти ишлатилади. Мелисса 

---

Аюпов Равшан Хамдамович 
106 
спиртини мигренда, невралгияда, бош оғриқларида ёки уйқусизликда бошга 
суриш тавсия қилинади. Германияда мураккаб мелисса спирти (ёки 
«кармелит») ишлатилиб, унинг таркибида эфир мойидан ташқари, мускат ва 
гвоздика мойлари ҳам бўлади. Лимон ўтнинг ўзи жуда кам қўлланилади, 
кўпроқ у райхон, ромашка, зира, иссоп, валериана, лаванда, дўлана каби 
доривор ўсимликлар билан биргаликда қўлланилади. Лимон ўтнинг хушбўй 
барглари чойларга ўзига хос таъм бериш учун ҳам қўлланилади. Таомларга 
эса лимон ўтнинг ёш барглари доривор-профилактик қўшимча сифатида 
киритилади. Янги ёки қуритилган лимон ўт барглари кулинарияда 
шўрваларга, қўзиқоринларга, балиқли ва гўштли таомларга қўшимча 
сифатида ва ликер-ароқ ишлаб чиқаришда ишлатилади. Мелисса асаларилар 
учун жуда севимли ўсимлик бўлиб, унинг гулларида жуда кўп миқдорда 
нектар хосил бўлади.  
Лимон ўт хосилини жуда иссиқ хавода йиғиш ва баргларни ювиш 
мумкин эмас, чунки бунда хомашёнинг сифати бузилади. Баргларни 
полиэтилен пакетларга солиш ва намлантириб қўйиш ҳам ярамайди, чунки 
бунда доривор моддалар парчаланиб, баргларнинг ранги ва хиди ўзгаради. 
Баргларни қопларга ёки латта халталарга босмасдан йиғган маъқул. Барглар 
йиғилганидан сўнг, салқин жойда (чердакда ёки қуёш нурлари тушмайдиган 
пана жойда), яхши вентиляция шароитларида қуритилиши лозим. Қуриган 
баргларни чиришдан, намланишдан, пўпанак босишдан, сичқонлардан, 
каламушлардан ва чангдан асраш керак. Қуритилган баргларни қуруқ қўлда 
майдалаб, хаво ва намлик кирмайдиган хамда ёруғлик тушмайдиган шиша 
идишга солиб қўйиш лозим. Лимон ўт хомашёсини сунъий материаллардан 
ясалган идишларда сақлаш мумкин эмас. Идишнинг ёнига бу хомашё қачон 
тайёрланганини ёзиб қўйилади. Вақти-вақти билан баргларни текшириб, 
бузилган ва шубҳалиларини йўқотиш зарур. 
Лимон ўтни вегетатив усулда ёки уруғларидан кўпайтириш мумкин. 
Энг яхшиси, уруғларни февралда теплицага экиб, майда униб чиққан 
кўчатларни очиқ ер майдонига ўтказган маъқул. Аммо уни кўчатларни 

---

Аюпов Равшан Хамдамович 107 
бўлиш, шохларидан ва илдиз ости ўсимталаридан ҳам кўпайтириш мумкин.
Мелисса ўғитга бой ва суглинистик ерларни яхши кўради. Кўчатларни қуёш 
тушадиган ва юмшоқ тупроққа бир-биридан 45-50 см масофада экилади.
Агар ер майдонингиз бўлмаса, лимон ўтни балконда яшикда ҳам ўстириш 
мумкин.