‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

d=
14. Shunda /= /;+ J/2=16.
Teshik markazlari orasidagi masofani aniqlash.
Detaldagi teshiklar bir qator, parallel qatorlarda shaxmat tartibli, 
aylana bo‘yicha va boshqacha joylashgan bo‘lishi mumkin.
1. Aylana markazlari oralig‘ini chizg‘ich yordamida aniqlash mumkin 
(11.11-shakl, 
a).
Bu yerda 
a) I = l-d + d J 2 \ b
) 
I M ^ + d + d J l.
2. Diametrlari har xil bo‘lgan aylanalar markazlari oralig‘ini ham
11.11- shakl, 
b
da ko‘rsatilgandek chizg‘ich yordamida aniqlash mumkin. 
Bu yerda: 
a) l ^ l - d + d j
2; 
b
) 
l = l (+ d + d
2
l2.

---

3. 
d
diametrli aylanalaming mar- 
kazlaridan 
o‘tuvchi 
d }
diametrli 
aylananing diametrini aniqlash uchun 
diametrlari har xil (11.12-shakl) bo‘lgan 
aylanalar markazlari orasidagi masofani 
aniqlashdagi usuldan foydalansa ham 
bo‘ladi.
Sirtdagi egri chiziqning o'lchamini
aniqlash.
Eskiz tuzish davrida detal elementla- 
ridan egri chiziqning shaklini aniqlashga, 
so‘ngra ulami yasash uchun kerak bo‘- 
ladigan o‘lchamlami aniqlashga to‘g‘ri 
keladi: egri chiziq shakli yoylar bilan 
chiziladigan bo‘Isa, unda shu chiziq ra- 
diuslari qiyimatlari aniqlanadi; parabola 
va boshqa egri chiziqlar uchun ulaming 
xarakterli nuqtalarining koordinatalari 
aniqlanadi va hokazo.
Detallaming do‘ng va botiq qism­
larining yumaloqlash radiuslarini aniq­
lash uchun radiusli shablonlardan foyda- 
laniladi (11.13- shakl). Bunday shablonlar 
turli radiusli plastinkalar to‘plamidan iborat bo‘lib, har bir plastinkaga 
o‘lchash radiusi qiymati yozib qo‘yilgan. Agar radiusli shablonlar
11.12-shakl.

---

to‘plami bo‘lmasa yoki undagi shablonlardan birortasi to‘g‘ri kelmasa, 
bir varoq qog‘oz ustiga detal qo‘yiladi va uning egri joyi qalamda 
chizib olinadi (11.14-shakl). Yoyning ixtiyoriy tanlab olingan 
А, В, С
nuqtalaridan ikkita vatar o‘tkaziladi. Vatarlaming o ‘rtalaridan ularga 
o ‘tkazilgan perpendikular chiziqlaming o ‘zaro kesishish nuqtasi 
О -
ay­
lana yoyi markazi hisoblanadi.
B a’zi hollarda detallardagi yoylaming radiuslarini yumshoq plastinka 
yoki plastilinlar yordamida ham aniqlash mumkin (11.15- shakl). Buning 
uchun yumshoq plastinka yoki plastilin detaining o‘lchanishi zarur 
bo‘lgan joyiga jipslashtiriladi, so‘ngra egriligi o‘zgartirilmasdan olinib, 
uning radiusi yuqorida bayon qilingan usulda aniqlanadi.