‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

O'lchash asboblari:
1. 
Po'lat chizg'ichlar
(11.2-shakl) 150 mm dan 1000 mm gacha 
uzunlikda tayyorlanadi. Chizg‘ich bilan o ‘lchash aniqligi o ‘lchovchining 
mohirligiga bog‘liq bo‘lib, odatda, bu aniqlik 0,25...0,5 mm ni tashkil 
qiladi.
2. 
Po'lat ruletka
(11.3-shakl). Katta uzunliklami o‘lchashda foy- 
dalaniladi. Bunday ruletkalar bilan o ‘lchanganda o‘lchov aniqligi po‘lat 
lineykalar bilan o ‘lchagandagi aniqlikka teng bo‘ladi.
3. 
Kronsirkul va nutromerlar
(11.4-shakl, 
a, b
). Bu o‘lchagichlar 
yordamchi asboblar hisoblanib, ular orqali o‘lchangan о‘Ichamlar chiz- 
g ‘ich yordamida aniqlanadi. Kronsirkul (11.4- shakl, 
a)
bilan detallaming 
tashqi o‘lchamlari, nutromerlar (11.4-shakl, 
b
va 
d)
bilan detallaming 
ichki o‘lchamlari o‘lchanadi. Bunday asboblar 0,1 mm aniqlikkacha 
o'lchash imkon beradi.
A A
Juda aniq o‘lchash uchun yanada 
takomillashgan o‘lchash asboblari 
shtangensirkul, 
mikrometr, 
rezba 
mikrometri kabi o ‘lchagichlardan 
foydalaniladi.
4. 
Shtangensirkul
(11.5-shakl). 
Amaliyotda 
o‘lchash 
asboblari 
ichida keng tarqalganlardan biri
b)
ф
shtangensirkul hisoblanadi. Uning 
o‘lchash aniqligi amaliyotda 0,1 mm, 
0,05 va 0,02 mm gacha aniqlikda

---

o‘lchanadigan qilib tayyorlanadi. Shtangensirkul millimetrlardan bo‘lin- 
malangan 
ikkita ja g 'li shtanga 1, noniusli ramka 2, vint 3, chuqurlikni
o'lchaydigan 4
bo‘laklardan iborat. Shtangensirkulning yuqorigi ja g iari 
detaining ingichka, pastki ja g ‘lari tashqi o‘lchamlarini o‘lchashga 
mo‘ljallangan.
Shtangensirkullarda o ‘lchash aniqligi, asosan, noniusga bog‘liq va 
shkala o‘lchov birligining noniusi bo‘linish soniga nisbatan 1: 
n
bilan 
aniqlanadi. Shtanga shkalasining o‘lchov birligi shtangensirkullarning 
barcha konstruksiyalarida 1mm ga teng, noniusdagi birliklar qiymati 
turlicha bo‘ladi. Agar noniusda 10 bo‘linma bo‘lsa, o‘lchash aniqligi 
1:10, ya’ni 0,1 mm bo‘ladi.
Noniusning nol bo‘linmasi shtangadagi bo‘linmasiga to‘g‘ri kelmasa, 
shtangadan noniusning nol bo‘linmasigacha b o ig a n butun soni olinadi 
va nonius bilan shtanganing qaysi bo‘linmalari bir-biriga to‘g ‘ri kelgani 
topiladi. Noniusning to‘g ‘ri kelgan bo‘linmasi millimetming o ‘ndan 
bir qiymatini ko‘rsatadi. Masalan, noniusning 4 soni shtanganing biror 
bo‘linmasiga to‘g‘ri kelsa, «o‘ndan 4 mm» deb o ‘qiladi.
5. 
Mikrometr
(11.6-shakl) bilan detallaming to ‘g ‘ri chiziqli sirtlari 
va tashqi diametrlarini 0,01 mm gacha aniqlikda o ‘lchash mumkin. 
Mikrometr