Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

Qonunining ta'rifi.Har qanday kimyoviy toza modda qayerda b o ’lishidan va
qanday usulda olinishidan qat ’iy nazar doimo bir xil sifat va miqdor tarkibiga ega
bo ’ladi.
Bu qonunning ma'nosini quyidagi misol bilan tushuntirsa bo’ladi.
Osh tuzi - NaCl moddasini quyidagi reaksiyalar bo’yicha hosil qilish mumkin.
1) 2Na + Cl
2
= 2NaCl
2
) NaOH + HCl = NaCl + H
2
O
3)BaCl2 + Na
2
SO
4
= 2NaCl +BaSO
4
Tenglamalardan ko’rinib turibdiki, uchchala reaksiya (uchta usul) bilan hosil qilingan 
NaCl moddasi tarkibida latom Na ga latom Cl to’g’ri keladi. Bu modda 
qayerdasaqlanmasin (laboratoriyada, idishda va hokazo), uning tarkibi NaCl ligicha 
qolaveradi. yoki CaO ni hosil qilish reaksiyalarida ko'riash mumkin.
1) 2Ca + O
2
- 2CaO,
2) CaCOs ^ 1 CaO + CO
2
,
3) Ca(OH
)2
^ ' CaO + H
2
O
Gey - Lyussakning hajmiy nisbatlar qonuni. 
Fransuz olimi Gey Lyussak 1808 
-yilda o’zining qator tajribalariga asoslanib, o’zining hajmiy nisbatlar qonunini 
ta rifladi: 
kimyoviy reaksiyalarga kirishuvchi gazlarning hajmlari o ’zaro va
14

---

reaksiya natijasida hosil bo’lgan gazlarning hajmlari bilan oddiy butun sonlar
nisbati kabi nisbatida bo’ladi.
Masalan:
1) H
2
+ Cl2 = 2 HCl
1 
: 1 : 2
Bir hajm vodorod bir hajm xlor bilan reaksiyaga kirishib, ikki hajm HCl hosil 
qiladi.
2) O2+2H2=2H2O
1 : 2 : 2
Bir hajm O bilan ikki hajm H reaksiyaga kirishib, ikki hajm suv bug’i hosil qiladi. 
Demak, kislorod bilan vodorod hajmlari nisbati 1:2, H hajmining suv bug’i 
hajmiga nisbati 2:2 O hajmining suv bug’i hajmiga nisbati 1:2 gidrid, ya'ni ular 
hajmining nisbati o’zaro butun sonlar nisbati kabidir. Is gazi (CO) ning yonish 
reaksiyasi tenglamasida,
2CO + O
2
= 
2
CO
2
2 
: 1 : 
2
reaksiyaga ikki hajm uglerod (II) - oksidi bir hajm kislorodni biriktirganda ikki hajm 
uglerod (IV) - oksidi hosil bo’lishi ko’rsatilgan. Bunda gazlarning hajmiy nisbatlari
2 : 1 : 2 bo’ladi.
Demak, gazlar hajmlarining kichik butun sonlar nisbatida bo’lishi har ikki gaz 
moddalari molekulasidagi atomlarning nisbatlaridan kelib chiqadi.