Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

Ekvivalentlar qonuni
Tarkibning doimiylik qonunidan ma'lumki, har qanday kimyoviy birikmalarning 
tarkibiga kiruvchi elementlar o'zaro aniq va doimiy og'irlik nisbatlarida bo'ladi. Bu 
nisbatlar shu elementlarning ekvivalentlariga muvofiq keladi. Shunga ko'ra 
moddalarning kimyoviy jihatdan teng kuchli miqdoriy nisbatlarini ifodalash uchun 
ekvivalent tushunchasi kiritilgan.
Moddalarning ekvivalentini ifodalashda nisbiy ekvivalent birlik sifatida 1 mol H- 
atomi og'irligi (1g) yoki 1 mol O-atomi og'irligining yarmi (8 g) qabul qilingan.
Moddaning ekvivalenti deb, uning 1g (og'irlik qism ) vodorod yoki 8 g (o.q.) 
kislorod bilan birikadigan (yoki o'rnini oladigan) og'irlik miqdoriga aytiladi. 
Ekvivalent “gr/mol” birlikda o'lchanadi.
Ekvivalent so’zi teng qiymatli demakdir. Masalan: suvda bir og’irlik qism 
vodorodga sakkiz og’irlik qism kislorod to’g’ri keladi. Xuddi shuningdek bir og’irlik 
qism vodorodga 35,5 og’irlik qism Cl to’g’ri keladi. Demak vodorod kislorod va 
xlorning ekvivalentlari 1:8:35,5 ga tengdir.
Elementning bir massa qism vodorod yoki sakkiz massa qism kislorod bilan 
birika oladigan miqdori uning ekvivalenti massasi deb ataladi. Masalan:
2Ca + O2 = 2CaO; Ca ning ECa = 20 gr/mol.
Xulosalar:
• SI sistemasi qator asosiy birliklar va ularning hosilalariga ega.
• Uzunlikning birligi metr (m), shuningdek nanometr (nm) va pikometr (pm) kabi 
birliklar ham ishlatiladi.
-5
• Hajmning asosiy birliklari metrning kubi (m ) yoki litr (l).
• Massaning birligi kilogramm (kg). Hajmning massasi gravitatsion maydonning 
miqdoridan bog‘liq.
• Zichlik moddalarning tavsifiy fizikaviy xossasi bo‘lib, modda massasini uning 
hajmiga nisbatini ko‘rsatadi.
•Temperatura bir necha shkalalarga ega va oS, K, F larda ifodalanadi.
• Issiqlik - temperaturasi yuqoriroq jismdan temperaturasi pastroq jismga o‘ta 
oladigan energiyadir.
• Massa, hajm va energiya kabi ekstensiv xossalar modda miqdoriga bog‘liq, zichlik 
va temperatura kabi intensiv xossalar esa moddaning miqdoriga bog‘liq emas.
16