Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

Dalton atomistikasi
J. Dalton atom to‘g‘risidagi tushunchalarni rivojlantirib, moddalarning tuzilishi 
haqida quyidagi fikrlarni bayon etdi: «Moddalar juda mayda zarrachalar — 
atomlardan tuzilgan. Oddiy atomlar kimyoviy jarayonlar natijasida parchalanmaydi 
va yangidan hosil bo‘lmaydi. Kimyoviy birikmalar faqat shu birikma uchun xos 
bo‘lgan murakkab atomlardan tarkib topgan. Reaksiyalarda murakkab atomlar oddiy 
atomlarga parchalanadi». Binobarin, kimyoga atom to‘g‘risidagi tushunchaning 
kiritilishi Dalton ishlari bilan bog‘liq. Daltonning katta xizmati shuki, u birinchi 
bo‘lib, kimyoviy birikmalarda elementlar massalarining nisbatini tushuntirish uchun 
elementlarning atomiy massasini aniqlash masalasini ilgari surdi.
10

---

Dalton vodorodning atom og‘irligini shartli ravishda 1 ga teng deb qabul qilib, 
boshqa elementlarning atom og‘irliklarini vodorodning atom og‘irligiga nisbatan 
oldi, ya’ni kimyoga nisbiy atom og‘irlik tushunchasini kiritdi. Atomlarning absolyut 
massasini aniqlash imkoniyati bo‘lmaganligidan eng yengil element — vodorod 
atomi massasini birlik sifatida qabul qilib, atomlarning nisbiy massasini aniqlashga 
harakat qildi. Lekin elementlar atomi massasini aniqlash masalasi gaz moddalar 
orasidagi reaksiya o‘rganilgandan keyingina hal qilindi, natijada turli moddalar 
molekulalarining atom tarkibini amalda aniqlashga imkoniyat tug‘ildi.
Materiyaning xossalari.
Olamni tashkil qiluvchi barcha narsalar materiyadir: havo, planetalar va 
boshqalar, ya’ni massa va hajmga ega bo‘lgan barcha narsalar. Kimyogarlar doimo 
materiyaning tarkibini, uni tashkil qilgan oddiy moddalarning turlarini bilishni 
xoxlaydilar. Modda materiyaning bir turi bo‘lib, u ma’lum o‘zgarmas tarkibga ega. 
Materiya uning xossalari orqali o‘rganiladi, chunki tavsiflovchi moddalar uni 
individualligini belgilaydi. Moddalarni identifikatsiya qilish uchun ikki tur-fizikaviy 
va kimyoviy xossalar o‘rganiladi:
•