Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

1.1 jadval.
Temperatura shkalalari
Shkala______Birlik______ Koeffitsient Suvning Tm Suvning Tq Abs.nolda
Kelvin 
K 
- 
273,15 K 
373,15 K 
0 K
Selsiy 
oC 
1 
0С 
100С 
-273,15 С
Farengeyt 
F 
5/9 
32 F 
212 F 
-479,67 F
Misol. 
Bola tanasining temperaturasi 38,7oC. Ushbu temperaturani Farengeyt 
va Kelvin shkalalarida ifodalang.
Yechish: 
T F = 9/5 ToC + 32 = 9/5(38,7) + 32 = 101,7oF
T K = T oC + 273,15 = 38,7 + 273,15 = 311,8 K
Ekstensiv va intensiv xossalar.
13

---

Ayrim o‘zgaruvchilar moddaning miqdoridan bog‘liq: ularni ekstensiv xossalar 
deb atash qabul qilingan. Boshqa tarafdan, intensiv xossalar moddaning miqdoridan 
bog‘liq emas. Masalan, massa va hajm ekstensiv xossalarga ega, zichlik esa intensiv 
xossadir. Masalan, suv galonining massasi suv kvartasining massasidan 4 marta ko‘p, 
lekin ularning hajmlari orasida ham xuddi shunday munosabat mavjud. Zichlik 
modda massasini uning hajmiga nisbati ekanligini nazarda tutsak, u ikkala sistema 
uchun ham bir xil bo‘ladi, ya’ni zichlik intensiv xossaga ega. Boshqa misol issiqlikga 
tegishli bo‘lib, u ekstensiv xossaga ega. Temperatura esa, intensivlik faktoridir. 
Masalan, katta samovarda qaynayotgan suv choynakda qaynayotgan suvga nisbatan 
ko‘proq issiqlikga ega, lekin ikkala sistemaning temperaturasi bir xil bo‘ladi.
Moddalar massasining saqlanish qonuni. 
Bu qonun dastlab M.V.Lomonosov 
(1748) keyinchalik A.Lavuazye (1788) tomonidan ta’riflangan. 
Reaksiyaga
kirishayotgan moddalar massasining y ig ’indisi reaksiya natijasida hosil bo’lgan
moddalar massasiningyig’indisiga teng.
1) 
4 Na + O
2
= 
2
Na
2
O 
92 g + 32 g = 114_g 
114 g 
114 g 
2) 2NaOH + H
2
SO
4
= Na
2
SO
4
+ 
2
H
2
O
80 g_____ 98 g 
142 g — 36 g
178g 
178g
Bu qonun barcha kimyoviy hisoblashlarda qo’llaniladi.
Tarkibning doimiylik qonuni birinchi marta 1781 - yilda Laveuazye 
tomonidan kashf etilgan. U karbonat angidrid gazini 10 xil usul bilan hosil qildi va 
gaz tarkibida uglerod bilan kislorod orasidan massalari nisbiy 3:8 ekanligini aniqladi. 
1803 yili Fransuz Bertole o’zining ba'zi bir tajribalariga asoslanib, bu qonunga qarshi 
chiqdi. U ikki elementdan tarkibi o’zgarib boruvchi bir necha birikma hosil bo’ladi, 
ya'ni tarkib uzluksiz o’zgaradi, degan fikrga keldi. Shu vakillardan Prust Bertolening 
yuqoridagi xulosasiga qarshi chiqib, o’zining qator analizlari bilan toza 
birikmalarning miqdoriy tarkibi bir xil bo’lishini isbotladi.