Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

1.2.-rasm. Ammiak
molekulasi
9

---

moddalardan tashkil topadi. Aralashmalarda uning tarkibidagi komponentlarning 
xossalari saqlanib qoladi. Masalan, osh tuzining suvdagi eritmasi rangsizligi jihatdan 
suvga, sho’r ta’mi bilan osh tuziga o’xshaydi. Murakkab moddalardan farqli ravishda 
aralashmalarni fizikaviy usullar bilan komponentlarga ajratish mumkin. Masalan osh 
tuzining suvdagi eritmasidan bug’latish (fizik usul) yo’li bilan suvni chiqarib 
yuborish mumkin. Keying mulohazalar materiyaning bu turini farqlashga yordam 
beradi.
Element atomining uglerod birligida ifodalangan massasi shu elementning 
atomi massasi deb, moddalar molekulasining uglerod birligida ifodalangan massasi 
esa shu moddaning molekulalar massasi deb ataladi. Element atomining massasiga 
son jihatdan teng bo‘lgan grammlar miqdori gramm-atom (g-atom) deb ataladi. 
Masalan, ruxning bir gramm-atomi 65,37 g ga teng. Modda molekulasining 
massasiga son jihatdan teng bo‘lgan gramm miqdori gramm-molekula (g-mol) yoki 
mol deyiladi. Masalan, 1 mol H20= 18,016 g.
Turli moddalarning bir gramm-molekulasidagi molekulalar soni shuningdek, turli 
elementlarning 1 gramm-atomlaridagi atomlar soni ham teng bo‘ladi. Har qanday
Л -5
moddaning bir gramm-molekulasida 6,0210 ga teng molekula bo‘ladi. Har qanday 
elementning bir gramm-atomida xam shuncha atom bo‘ladi. Ana Shu 6,02 1023 soni 
Avogadro soni deb ataladi.
1 
l gazning normal sharoitdagi massasi ma’lum bo‘lsa, ayni gazning bir moli 
xuddi shu sharoitda qancha hajmni egallashini aniqlash oson. Masalan, 1 I 
vodorodning massasi normal sharoitda 0,09 g ga teng. Bir mol (2,016) vodorodning 
xuddi shu sharoitdagi hajmi quyidagicha hisoblab topiladi:
0,09:1 = 2,016: V
0
T 
1- 2,016 
V =
— -— = 22,4/
0 
0,09
Har qanday gazning bir gramm-molekulasi normal sharoitda 22,4 
l
hajmni 
egallaydi. Bu hajm gazning g-mol (molyar) hajmi deyiladi. Molyar hajmga asoslanib, 
har qanday hajmdagi gazning massasini, shuningdek normal sharoitdagi har qancha 
massali gazning hajmini hisoblab topish mumkin.