|
34
3. Ruwxıylıq hám ádep-ikramlılıq
Adamzat jámiyeti rawajlan
ǵ
an sayın ádep-ikramlıq qatnaslar
ǵ
a itibardı
kúsheytiw ıqtıyajı tuwılıp baradı. Sebebi, hesh bir mámleket yaki jámiyet
ádeplilikke baylanısın ruwxıy-a
ǵ
artıwshılıq imkaniyatların rawajlandırmay,
hám bekkemlemey turıp, óz keleshegin kóz aldına keltire almaydı. Sebebi
jámiyettiń rawajlanıwı insanlardıń ádebi, aqılı, hadal miyneti hám mámleket
baylı
ǵ
ı tiykarında esaplanıp, onıń al
ǵ
a qarap barıwınıń negizi boladı. Demek,
ádep-ikramlılıq normalardı rawajlandırmay, mámleket rawajlanıwın joqarılatıw
qıyın boladı.
Ádep-ikramlılıq tárbiyasına itibarsız qara
ǵ
an jámiyet ekonomikalıq,
siyasiy, mádeniy, texnikalıq jeńislerge erispeydi, kerisinshe kriziske ushıraydı.
Sebebi jámiyettegi bárshe jeńis hám kemshilikler insannıń ruwxıy kamalatına
barıp taqaladı. Ruwxıy kamalatqa erispegen jámiyettiń materiallıq tárepten de
keleshegi jarqın bola almaydı. Sol sebepli de jámiyet keleshegin támiynlew
ushın ádep tárbiyasın jaqsılaw talap etiledi. Xalqı ruwxıy tárepten jarlı bol
ǵ
an
mámleket tábiyiy baylıqlardı, materiallıq baylıqları esapsız bolsa da, hár qashan
abıroy itibar
ǵ
a ılayıq ullı mámleket bolıw qıyın boladı. Sol sebepten de hár bir
jámiyet dáslep ózinde jasawshı shaxslardıń joqarı ruwxıyatlı bolıwı ushın
qay
ǵ
ırıwı, olar
ǵ
a sol sezimge iye bolıwı ushın qolaylıqlar jaratıwı tábiyiy
hal
ǵ
a aylanadı. Demek bul máselede joqarı ruwxıylıq jetekshi orındı iyeleydi.
Bunda joqarı ruwxıylıq hám ádep-ikramlılıq bir biri menen dialektikalıq
baylanıslı. Ádeplilik bolmasa, joqarı ruwxıylıq ta bolmaydı. Ádepdi qádirlew
hár bir insannıń joqarı wazıypası. Sebebi, onda insan
ǵ
a hám insaniyat tá
ǵ
dirine
ja
ǵ
ımlı tásir etetu
ǵ
ın joqarı ruwxıylıq ishindegi ádep-ikramlılıq orın al
ǵ
an.
Bul
ǵ
ániybet biziń ata-babalarımızdan kiyatır
ǵ
an ruwxıy qádriyat, onı
álpeshlew, qásterlew hám bayıtıw turmısta keń qollanıw parız hám qarız. Ata-
babalarımız jaratqan biybaha ádep-ikramlılıq protsesslerge ámel qılınsa
ǵ
ana
insanlar arasında
ǵ
ı mehir-muhabbat, insanıylıq sezimler artadı, el-jurt,
35
mámleket, jámiyette turaqlılıq payda boladı. Demek ádeplilik tárbiyasın óz
ornına qoyıw júdá áhmiyetli is boladı.
İ.A.Karimovtıń kórsetkenindey «Ádep-ikramlıq ruwxıyattıń ózegi».
Ruwxıy úlgi hám ádep birlikte bolsa, hár bir shaxstıń ózgelerden ruwxıyatınıń
joqarılı
ǵ
ın ańlatadı. Ádep ikramlılıq áweli insap hám ádalat tuy
ǵ
ısı, iyman
hám halallı
ǵ
ı, pákligi kibi ruwxıyattıń túsinikleri menen baylanıslı.
Ruwxıyat - ózlikti ańlaw. Ózligin ańlap jetken insan ruwxıyatı jetik insan.
Onıń hámme ádeplilik pazıyletleri qálbindegi ruwxıyat nurınıń sáwleleniwinde
kórinedi.
Ádep-ikramlılıqtıń iyman, insap, halal, haram máseleleri tiykar
ǵ
ılardan
bolıp, olar tikkeley insan ruwxıylı
ǵ
ına baylanıslı. Ruwxıyat anıq mánide
ádepliliktiń ishki kórinisi. Sonıń ishinde jal
ǵ
an sóylew,
ǵ
ıybat. dóhmet, kisiniń
haqısına qıyanet, dámegóylik túrli ruwxıy buzılıwlar ádep-ikramlılıqtıń hám
milliy ruwxıyatımızdıń dástúrlerinde keskin qaralanıp keliwide olardıń
tikkeley baylanısın kórsetedi.
Juwapkershilik kategoriyası ádep-ikramlılıq penen tikkeley baylanıslı
erkinlik hám zárúrlik kategoriyalarınıń ózara baylanısı sanaladı. Sebebi hár
qanday adam ózi ushın áhmiyetli bir maqsetke erisiw jolında háreket qılıw
usılın toplawda óz tábiyatı boyınsha erkin ekenine qaramay, onıń jeke ómiri
pútkil jámiyet ómiri hám basqalar aldında
ǵ
ı juwapkershiligi menen tı
ǵ
ız
baylanıslı. Jámiyet bolsa ózin ózi asıraw hám rawajlandırıwda belgili ishki
tártipti saqlaw ushın óz a
ǵ
zalarınıń unamsız qılmısların sheklewi tiyis. Solay
eken, adamlardıń qılıq-qılwaları hám onıń ólshemleri menen juwapkershilik
úzliksiz baylanısta. Bul ja
ǵ
day adamlardıń jámiyet aldında belgili bir
májburiyatlardı qabıllawı, sol arqalı olardı iske asırıw
ǵ
a juwapker bolıwı
sanaladı. Hákimiyattıń barlıq buwınları turaqlı hám juwapkershilikli bolmasa
jámiyettiń izbe-iz rawajlanıwı múmkin emes. Juwapkershilik ádeplilik hám
huqıq kategoriyalarınan sanaladı, táriyplenedi. Ol shaxstıń jámiyetke baylanısı
36
óz ruwxıy parızın hám huqıqıy wazıypaların orınlawı menen belgilenetu
ǵ
ın
ádeplik–huqıqıy múnásibet. Juwapkershilik tásirli hám kóp tárepli hádiyse. Ol
shaxs minezi, qulqı ústinde sotsiallıq baqlaw hám óz-ózin qada
ǵ
alaw forması
sıpatında da táriyplenedi.
Milliy ruwxıylıqta ádep-ikramlılıq printsipler menen birge insan ómirinde
ádeplilik normaları esaplan
ǵ
an hadallıq, ırasgóylik te úlken áhmiyetke iye. Olar
hújdan túsinigi menen baylanıslı bolıp, insanıy múnásibetleriniń tuwrı bolıwın
talap etetu
ǵ
ın normalar.
Ádep-ikramlılıq ruwxıyattıń óz-ara tikkeley baylanıslı ekenligin biziń ata-
babalarımız tuwrı túsingen. Sol sebepli olar jetik ruwxıyatlı, kámil insan
haqqında aytıp, bir qatar ádep ikramlıq talapların islep shıqqan. Onda haramnan
qashıw «Haram ishken kimse menen dos bolma» (Ájiniyaz). Ádalatsızlıqqa,
haramlıqqa janı qarsı, insaplı bolıwdı, qarıydar
ǵ
a jumsaq qatnas jasap, kewlin
tabıw
ǵ
a umtılıwdı tapsır
ǵ
an.
Xalqımız ruwxıyatlı adam birewdiń haqqına, mámleket hám basqanıń
múlkine qıyanet qılmaydı, qanaatshıl boladı. Kerisinshe ruwxıylı
ǵ
ı tómen
adamlar napák, paraxor, urı, ótirikshi, Watan hám millet mápine, tábiyatqa hám
adam tá
ǵ
dirine parıqsız, ádepsiz boladı dep wasiyatla
ǵ
an.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
